ئوغۇز ھەمرانىڭ

مەرھۇم شائىر ئوغۇز ھەمرانىڭ تەرجىمھالى

موللا مۇھەممەت ئوغۇز ھەمرا 1908-يىلى قەشقەر كونا شەھەر ناھىيىسنىڭ تاشمىلىق يېزىسىدا ، ھەمرا تۇردى ئائىلسىدە دۇنياغا كەلگەن .

ئۇ 1925-يىلغىچە ئائىلە تەربىيسى ۋە تاشمىلىق يېزىسىدىكى جورى باي دىگەن كىشىنىڭ دىنىي مەكتىپىدە ،قەشقەر شەھرىدىكى چاسا خانلىق مەدىرىسىدە ئوقوغان . 1925-يىلى سودا كارۋانلىرى بىلەن بىرگە ھىندىستانغا بارغان . 1935-يىلغىچە ھىندىستاننىڭ يىڭى دىھلى شەھىردىكى دارىلفۇنۇندا،ۋە شۇ جايدىكى<< يۇيانى>> دورىخانسىدا تىببىي ئىلىم ئۆگىنىش،دورا ياساش ئىشلىرىنى ئۆگەنگەن .

1935-يىلدىن كىيىن،دېڭىز ئارقىلىق ئىچكىر ئۆلكىلەرگەبېرىپ،نەنجىڭ،شاڭخەي،چۇڭچىڭ، لەنجۇ قاتارلىق جايلاردا ،بىلىم ئاشۇرۇش ،دورىگەرلىك ،دوختۇرلۇق،ئوقۇتقۇچىلىق ،تەتقىقات قاتارلىقلار بىلەن شۇغۇللانغان . موللا مۇھەممەت ئوغۇز ھەمرا چەتئەللەردە،ئىچكىر ئۆلكىلەردە ،ئىلىم ئۆگىنىش،جاھاننى كۈزىتىش جەريانىدا،ۋەتەننىڭ خاراپ،مىللەتنىڭ نادان،قالاق ھالەتتە،خەلىقنىڭ زۇلۇم ئاستىدا تۇرۋاتقانلىقىغا قاتتىق ئېچىنغان ۋە ئۇنىڭدىن قۇتۇلۇش كىرەكلىكىنى چۇڭقۇر ھىس قىلغان . 1947-يىلى ئىچكىر ئۆلكىدىن شىنجاڭغا قايتىپ كىلىپ،خەلىقچىللىقنى يولغا قۇيۇش، مىللەتلەر تەڭ باراۋەرلىكتە ياشاش،زۇلۇمنى يوقۇتۇش،يولىدا ئەمەلىي ھەركەتلەرنى ئېلىپ بارغان. ئۇ بىر خاتىرسىدە ،<< ئۇلۇغ، شان- شەۋكەتلىك مىللىتىمىزنىڭ ئەركىنىلىكىنى،مىللىي ھوقۇق - باراۋەرلىكىنى تەلەپ قىلدىم،مىللەتنىڭ سىياسىي،ئىقتىسادىي،مائارىپتىكى تەڭلىك -تەرەققىياتى ئۈستىدە ئىزدەندىم،ئاندىن قولۇمغا قەلەم ئېلىپ،مىللەتنى ئويغۇتۇش ئۈچۈن يېزىشقا كىرىشتىم >> دەپ يېزىپ قالدۇرغان .

ئۇ مىللەتنى ئويغۇتۇش،مىللىي تىلنى،مىللىي تاۋارلارنى سۆيۈش قاتارلىق ئەمەلىي ھەركەتلەر بىلەن شۇغۇللانغان .

1948-يىلى ئۈرۈمچىدە نۇرغۇنلىغان ئىقتسادنى سەرپ قىلىپ،يەرلىكتە ئىشلەنگەن ماتا،چەكمەن، بەقسەم،شايى،ئەتلەس يەرلىك ماللارنى تۆگىلەرگە ئارتىپ،ناغرا،سۇنايلارنى چېلىپ ، مىللى سانائەتنى راۋاجىلاندۇرۇش،مىللىي تاۋارلارنى سېتىۋىلىش بيىچە نامايىش قىلىپ ، چەت ئەل ماللىرىغا بايقۇت قىلىشنى تەشەببۇس قىلغان .

ئۇنىڭ بۇ ھەركىتى ئۈرۈمچىنى زىل-زىلگە سالغان ھەم بۇ توغۇرلۇق ماقالىلەر يېزىلغان . ئۇ شىنجاڭنىڭ ئىقتىسادىي ئەھۋالىنى ياخشىلاش توغىرسىدا پىلان-پىروگىراممىلارنى تۈزۈپ ، تەكلىپ -پىكىرلەرنى يېزىپ،ھۆكۈمەتكە سۇنغان ھەم خەلىققە ئېلان قىلغان . ئۇ يەنە ئاممىۋى سورۇنلاردا،مىللەتنى سۆيۈش، مىللىي تىلنى سۆيۈش ،زۇلۇمغا قارشى تۇرۇش توغۇرلۇق نۇتۇق سۆزلىگەن ۋە گىزىت ژۇرناللاردا ماقالە-شېئىرلارنى ئېلان قىلغان . موللا مۇھەممەت ئوغۇز ھەمرا، بىر مىللەتپەرۋەر بۇلۇپلا قالماسىتىن يەنە كامالەتكە يەتكەن دوختۇر ھەم تارىخچى تىلچىدۇر .

ئۇ ئەرەپ،پارىس،ئوردو،تۈرك،خەنزۇ،مۇڭغۇل،تىبەت تىللىرىنى پىششىق ئىگەللىگەن . ئەرەپ،پارىس،ئوردو يېزىقىدىكى كۆپلىگەن تىببىي كىتاپلارنى ئۇيغۇر تىلىغا تەرجىمە قىلغان . ئۇ << تىببىي گۈلدەستە >>،<<ئۇيغۇرلارنىڭ تارىخى ئەھۋالى>>،<< ئىپتىدائىي دۇنيا تارىخى>> ،<< جۇڭگو شىنجاڭ تارىخى >>،<< قەشقەر تارىخى >>،<< ئىلى تارىخى >>، قاتارلىق ئەسەرلەرنى يازغان .

شىنجاڭ ئازاد بولغاندىن كىيىن ،يۇرتى تاشمىلىققا قايتىپ كەلگەن ۋە ئۆزىنىڭ بىلىمىنى كۆرسەتكۈچە ،تۈرلۈك تۈمەن پىشكەللىككە دۇچ كەلگەن . ئاتا-ئانىسى باي بولغاچقا << پومچىك >> قالپىقى ۋە باشقا قالپاقلارنى ئۈستى-ئۈستىلەپ كىيىپ،كىيىنكى ئۆمىرى ئازاپ-ئوقۇبەت ئىچىدە ئۆتكەن . كىشىلەر بىلەن كۈرۈشۈش،سۆزلىشىش مەنئى قىلىنغان . شۇنداق بولسىمۇ ،ئۆزىگە بىرىلگەن كىچىككىنە بىر ئېغىز ئۆيدە،خام خىشتىن ئۈستەل ياساپ، پۇرسەت تاپسىلا شېئىر ۋە ئەسلىمىلەرنى يازغان . ھاياتىنىڭ ئاخىرىدا << ھەسرەت >> نامىلىق شېئرىنى يېزىپ ،پۈتۈن ھاياتىدىكى ئېچىنىشلىق كەچۈرمىشلىرىنى خۇلاسىلىگەن . ھەسرەت ناملىق شېئىردىن پارچىلار

بىلىم ئالدىم چەت ئەلدە، كۆپ ئەجرىم تۆكۈپ،

ئۇلۇغ ۋەتەن ،خەلقىمنى كۆڭلۈمگە پۈكۈپ .

يۇرىتنى سېغىنىپ قايتىپ كەلدىم ئۈمىدتە ،

بىراق ئارمان بولدى پايمال ،شارائىت كۈتۈپ .

ئويلىسام ،ئەلدىن يىراقلاپ ،كىمگە مەن يېقىن بولدۇم ،

بولمىدى ئەركىم ئەسلا ،دىكتاتۇرغا يېقىن بولدۇم .

ۋادىرىخ! ھەسرەت چىكىپ غەمگە مۇپتىلا بولدۇم ،

نېپى يوق قۇرۇق دەريا،سۈيى يوق ئېقىن بولدۇم .

....................................

كېسلىم ئېغىرلاشتى ،كېتەر بولدۇم گورۇستانغا ،

تەلمۈردۈم دىيارىمغا،چىمەنزار- گۈلىستان غا .

كاج پەلەك نابۇت قىلدى ،ئەجەلنىڭ ئەلچىسى كەلدى ،

قالدۇراي ئەرزىمنى مەن ،قادىر ئىگەم -سۇلتانىغا .

1977-يىلى 5-ئايدا بولغۇسى ئىھتىماللقلارنى كۆزلەپ ئالدىن-ئالا ئۆزىنىڭ ئېڭىكىنى قۇشۇپ ، پۇتىنى چېتىپ،بۇ دۇنيا بىلەن خوشلاشقان .

ئەتىسى ئىشقا سۈيلەپ كەلگەنلەر ئۇنىڭ ئەشۇ ھالەتتە ياتقان جەسىدىنى كۆرۈپ داڭ قىتىپ قالغان. << مەدەنيەت ئىنقىلاۋى >> مەزگىلىدە شائىرنىڭ ئۆيى ئاختۇرۇلۇپ ،كۆپلىگەن كىتاپلىرى، ئەسەرلىرى ئىسيانچىلار تەرپىدىن كۆيدۈرۋىتىلگەن .

يەنە بىر قىسم ئەسەرلىرى باشقىلار تەرپىدىن ئېلىپ كىتىلگەن بۇلۇپ، ھازىر بار يوقلۇقى نامەلۇم .

موللا مۇھەممەد ئوغۇز ھەمرا شېئىرلىرىدىن ؛

كىرەك

ۋەتەن بىلەن مىللەت كىرەك ،بۇ سۆزنى چىن ئاڭلاش كىرەك ،

قەھىرىمانلىق خىسلەتكە باي ئەنئەنىنى ساقلاش كىرەك .

مىللەت غېمى باشقا چۈشتى ،چوڭقۇر ئويلا بۇنى بىلگىل ،

ئەلنىڭ ئارزۇ - ئۈمىدىنى كۈرەش بىلەن ئاقلاش كىرەك .

مىللەت ئىشى پارلاق بەخىت ،بارچە ئىشتىن يۈكسەك ئىشتۇر،

ئۆز كۈنىنى ئويلىغانلار بەختى قارا ئابدال كىشىدۇر .

دۇنيادا ھۆر ياشاش ئۈچۈن نىمە كىرەك ،بىلمەك كىرەك ،

ئوقۇپ،بىلىپ ئىلىم -پەننى ،دائىما چىلىشىش كىرەك .

ئۇقماق بۇلۇپ قانداق ئوقۇش ،قانداق بىلىش لازىم دېسەڭ ،

كۈرەش قىلىپ ،ئىجاد قىلىپ،كەشپىياتلار چىقىرىش كىرەك .

بۇ شېئىر 1948-يىلى شىنجاڭ گېزىتىگە بىسىلغان .

مەنبە؛ قەشقەر ئەدەبىياتى ژۇرنىلى 1986-يىل 6- سان