ئىران-ئىسرائىل ئۇرۇشى (2025)

ئىسرائىلىيە-ئىران ئۇرۇشى 2025-يىلى 6-ئاينىڭ 13-كۈنى ئىسرائىلىيەنىڭ ئىرانغا ھۇجۇم قىلىشى بىلەن باشلاندى . ئىسرائىلىيە دۆلەت مۇداپىئە ئارمىيىسى ۋە ئىسرائىلىيە دۆلەتلىك ئىستخبارات ئىدارىسى موسادنىڭ ھۇجۇمى ئىران يادرو پىلانى ئەسلىھەلىرى، ئىراندىكى ھەربىي ئەسلىھەلەر شۇنداقلا ئىران يادرو فىزىكىسى ئالىملىرى ۋە ئىران ھەربىي رەھبەرلىرىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك قوماندانلىرىغا قارىتىلغان ئىدى. ئىران شۇ كۈنى «ھەقىقىي ۋەدە 3» ناملىق مەخپىي نامدا ئىسرائىلىيىگە ھاۋا ھۇجۇمى قوزغىدى.

بۇ ئۇرۇشتىن ئىلگىرى 2023-يىلى ئىران قوللىغان خاماس ئىسرائىلىيىگە7-ئۆكتەبىر ھۇجۇمى يۈز بەرگەندىن كېيىن، ئىككى دۆلەت ئوتتۇرىسىدا ئۇزاق مۇددەتلىك سىياسىي ۋە ھەربىي توقۇنۇش يۈز بەرگەن، 2024-يىلى 4-ۋە 10-ئايلاردا بىۋاستە ھەربىي توقۇنۇش يۈز بەرگەن.

6-ئاينىڭ 15-كۈنىگىچە ئۇرۇشتا ئىران تەرەپتە 224 ئادەم قازا قىلدى، مىڭدىن ئارتۇق يارىلاندى، ئىسرائىلىيە تەرەپ 13 ئادەم قازا قىلدى، 318 ئادەم يارىلاندى. ئىسرائىلىيىنىڭ ئىرانغا قىلغان ھۇجۇمى خەلقئارا قانۇن مۇتەخەسسىسلىرى تەرىپىدىن خەلقئارا قانۇنغا خىلاپ دەپ تۈرگە ئايرىلدى. ئوخشاش باھا ئىراننىڭ قايتۇرما ھۇجۇمىغا ماس كېلىدۇ، ئىسرائىلىيە پۇقرالىرىنىڭ زىيانغا ئۇچراش ئېھتىماللىقىنى نەزەردىن ساقىت قىلغىلى بولمايدۇ.

ئىسرائىلىيە-ئىران ئۇرۇشى

ۋاقت

2025-يىلى 6-ئاينىڭ 13-كۈنىدىن باشلاپ

ئورۇن

ئىران ۋە ئىسرائىلىيە

ھالىتى

داۋاملىشۋاتىدۇ

يىغىلىشلار
ئىسرائىلىيە	ئىران قوللىغۇچى: ھۇسىيى (يەمەن)
قوماندانلار
بېنيامىن نىتانىياخۇ ئىسرائىلىيە كاتس ئېيال زامىر	ئەلى ھامىنىيى ئەمىر ھاتەمى ئەزىز ناسىرزادە مۇھەممەد باقىرى ⚔ ھەبىبۇللاھ سەيارى ھۈسەيىن سالامى ⚔ ئەھمەد ۋاھىدى ئەمىر ئەلى ھاجىسادە ⚔ ئىسمائىل قائانىي ⚔

تارىخ

1979-يىلىدىكى ئىسلام ئىنقىلابىدىن كېيىن، ئىران ئىسرائىلىيىنى قانۇنلۇق دۆلەت دەپ ئېتىراپ قىلماي، ئاللاھ پارتىيىسى(ھېزىبۇللا)، خاماس ۋە ئىسلام جىھادى قاتارلىق ئىسلام قوراللىق كۈچلىرىنىڭ ئىسرائىلىيىگە قارشى كۈرىشىنى قوللىدى. ئەينى چاغدىكى ئىنقىلابىي رەھبىرى ئىران ئىسلام جۇمھۇرىيىتىنىڭ قۇرغۇچىسى رۇھۇللاھ خۇمىنىي دائىم ئىسرائىلىيىنى «زىيونىست ھاكىمىيىتى» دەپ ئاتاپ، «ئىسرائىلىيىنى خەرىتىدىن يوقىتىش» نى تەلەپ قىلغان.

2023-يىلى 7-ئۆكتەبىردە خاماسنىڭ ئىسرائىلىيەگە قىلغان ھۇجۇمى ئىسرائىلىيە بىلەن ئىران مۇناسىۋىتىگە كۆرۈنەرلىك تەسىر كۆرسەتتى، چۈنكى ئىران خاماسنىڭ ئاساسلىق ئىئانە قىلغۇچىسى، قورال-ياراغ بىلەن تەمىنلىگۈچى ۋە ئىدىيە قوللىغۇچىلىرىنىڭ بىرى دەپ قارىلاتتى.

ئارقىدىن ئىسرائىلىيە ئاللاھ پارتىيىسى ۋە خاماس تەشكىلاتىنىڭ رەھبىرى ئەزالىرىنى نىشان قىلدى. 2024-يىلى 4-ۋە 10-ئايلاردا ئىسرائىلىيە بىلەن ئىران بىۋاستە ھەربىي توقۇنۇش يۈز بەردى.

ھۇجۇم

13-ئىيۇن

ئىسرائىلىيە 2025-يىلى 6-ئاينىڭ 13-كۈنى سەھەردە ئىراندىكى نەچچە ئون نىشانغا ھۇجۇم قىلدى. ئىسرائىلىيە دۆلەت مۇداپىئە ئارمىيىسىنىڭ 200 دىن ئارتۇق ئايرۇپىلانى ئىشلىتىلدى. ئىراننىڭ تۆت يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارىنىڭ ئېيتىشىچە، ئىسرائىلىيە پايتەخت تېھران ئەتراپىدىكى ئاز دېگەندە ئالتە ھەربىي بازىغا ھۇجۇم قىلغان، شۇنداقلا يۇقىرى بىخەتەرلىك قوماندانلىق بىناسى ۋە تېھران ئەتراپىدىكى بىر قانچە ئاھالىلەر بىناسىغا ھۇجۇم قىلغان. ئاز دىگەندىمۇ 20 ئىران يۇقىرى دەرىجىلىك قوماندانلىرى قازا قىلدى. تېھران شەھەر ئەتراپىدىكى روبات كەرىم، باھارستان، مالارد شەھىرى، شەھررېي ۋە شاھىد چامران ئاھالىلەر رايونى ھۇجۇمغا ئۇچرىدى.

ئىسرائىلىيىنىڭ تېھراننىڭ شىمالىدىكى شاھىد چامران نوبونياد ئولتۇراق ئۆيىگە ھۇجۇم قىلىپ، 20 بالىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان 60 ئادەم قازا قىلدى. ئىسپاھان ۋە تەبرىزنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئىراننىڭ باشقا بىر قانچە شەھەرلىرىدىمۇ ئېغىر بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىغانلىقى خەۋەر قىلىندى.

ئىسرائىلىيە ئارمىيىسى ۋە ئىران ئاخبارات ۋاستىلىرىنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، 13-ئىيۇن ئىران قوراللىق قىسىملىرى ۋە ئالىملار قاتارلىق بىر قانچە يۇقىرى دەرىجىلىك ۋەكىللەر قازا قىلغان. بۇلارنىڭ ئىچىدە باش شىتاب باشلىقى، ئىنقىلابىي مۇھاپىزەت ئەترىتىنىڭ قوماندانى، قۇددۇس برىگادىسىنىڭ قوماندانى ۋە يادرو فىزىكىسى ئالىملىرى بار. تۆۋەندىكى جەدۋەلدە 2025-يىلى 6-ئاينىڭ 13-كۈنى ئىسرائىلىيە تەرىپىدىن ئۆلتۈرۈلگەنلەرنىڭ تاللانمىلىرى كۆرسىتىلگەن:

نامى	رولى	ئىزاھات
مۇھەممەد باقىرى	ئىران قوراللىق قىسىملىرىنىڭ باش شىتاب باشلىقى	ئىراننىڭ ئالىي ھەربىي رەھبىرى
ھۈسەيىن سالامى	ئىنقىلابىي مۇھاپىزەتچىلەر ئەترىتىنىڭ قوماندانى	ئىنقىلابىي ئارمىيەنىڭ باش قوماندانى
ئەمىر ئەلى ھاجىسادە	ئىنقىلابىي مۇھاپىزەت ئارمىيىسىنىڭ قوماندانى	گېنېرال برىگادىر
ئىسمائىل قائانىي	قۇدس برىگادىسىنىڭ قوماندانى	ئىنقىلابىي ئارمىيىنىڭ مايور گېنېرال
غۇلام ئەلى راشىد	خاتەمۇل ئەنبىيا قوماندانى	قوماندانلىق ئىستراتېگىيەلىك قوماندانلىق شىتابى
غۇلامرىسا مېھرابى	باش شىتاب گېنېرال	ھەربىي مەسلىھەتچى
مەھدى رابانى	باش شىتاب گېنېرال	پىلان ۋە ئەشيا ئوبوروتى مەسئۇلى
ئەلى شەمخانىي	ئىراننىڭ ئامېرىكا بىلەن يادرو كېلىشىمى مەسىلىسىدە باش سۆھبەتلەشكۈچى، سابىق دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى، ئىمپېدىت كېڭىشىنىڭ ئەزاسى	ھەربىي فۇنكسىيەسى يوق سىياسىي ۋەكىل
فەرەيدون ئابباسى	يادرو فىزىكىسى ئالىمى، ئىران يادرو پىلانىنىڭ سابىق مەسئۇلى	يۇقىرى دەرىجىلىك ئالىم
مۇھەممەد تېھرانتسچى	فىزىكا پروفېسسورى	ئىسلام ئازاد ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ مۇدىرى
مۇھەممەد قاسىمى	ئىنقىلابىي مۇھاپىزەت ئەترىتىنىڭ قوماندانى	ئىنقىلابىي مۇھاپىزەت ئەترىتىنىڭ ئاخبارات باشلىقى

تۆۋەندىكى جەدۋەلدە 2025-يىلى 6-ئاينىڭ 13-كۈنى ئىسرائىلىيەنىڭ ھۇجۇمىدىن بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىغان ئىراندىكى يادرو ئەسلىھەلىرى كۆرسىتىلگەن:

نامى	ئورۇن	فۇنكسىيە	مەنبەلەرگە ئاساسلانغاندا،
ناتانز يادرو ئىستانسىسى	تېھراننىڭ جەنۇبىغا تەخمىنەن 250 كىلومېتىر كېلىدۇ	ئۇران قويۇلدۇرۇش، 10 مىڭدىن ئارتۇق سېنترىفۇگ (يەر ئۈستى ۋە ئاستى)	خەلقئارا ئاتوم ئېنىرگىيىسى ئورگىنى زىيانغا ئۇچرىغانلىقىنى دەلىللىدى. ئىسرائىلىيە مۇھىم ئەسلىھەلەرنى ۋەيران قىلغانلىقىنى، جۈملىدىن سېنترىفۇگ ئورنىتىلغان يەر ئاستى بىناسىنى ئۆز ئىچىگە ئالغانلىقىنى خەۋەر قىلدى. ئىران «كۆپىنچە يۈزەكى زىيان» نى تىلغا ئالدى.
فوردو يادرو ئىستانسىسى	قم شەھىرىگە يېقىن جايدا	3000 دانە سېنترىفۇگ بىلەن ئۇران قويۇلدۇرۇش (يەر ئاستى)	خەلقئارا ئاتوم ئېنىرگىيىسى ئورگىنى: زاۋۇت بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىمىدى. ئاخبارات ۋاستىلىرىنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، يېقىن ئەتراپتا پارتلاش يۈز بەرگەن، ھاۋادىن مۇداپىئەلىنىش سىستېمىسى قوزغىتىلغان، ئۇچقۇچىسىز ئايروپىلان ئېتىپ چۈشۈرۈلگەن. قۇرۇلمىلىق بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىمىدى.
ئىسپاھان شەھىرى	ئوتتۇرا ئىران	ئۇران ئايلاندۇرۇش (سېرىق تورتقا ئۇران ئالتە فىلورىدقا ئايلاندۇرۇش)، ئۇران مېتال تەتقىقاتى، تەتقىقات رېئاكتورى قۇرۇلۇۋاتىدۇ	ئىسرائىلىيە بۇ زاۋۇتنىڭ مېتال ئۇران ئىشلەپچىقىرىش ئۈچۈن ۋەيران بولغانلىقى ھەمدە تەجرىبىخانىغا بۇزغۇنچىلىق قىلغانلىقىنى خەۋەر قىلدى. خەلقئارا ئاتوم ئېنىرگىيىسى خەلقئارا ئاتوم ئېنىرگىيىسى: ئىران زەربە بېرىشنى جەزىملەشتۈردى.

ئىسرائىلىيە ئارمىيىسى ئىراننىڭ ناتانزدىكى ئاساسلىق ئۇران قويۇلدۇرۇش ئەسلىھەسىگە ھۇجۇم قىلىپ، سېنترىفۇگ بىلەن يەر ئاستى ئۇنىۋېرسىتېتىغا ھۇجۇم قىلغانلىقىنى بىلدۈردى. خەلقئارا ئاتوم ئېنىرگىيىسى ئورگىنىنىڭ مەسئۇلى رافائېل گرۇسى ئىراننىڭ باشقا ئىككى مۇھىم يادرو ئەسلىھەسى فوردو يادرو ئەسلىھەسى ۋە ئىسپاھاندىكى يادرو يېقىلغۇ زاۋۇتىغا ھۇجۇم قىلىش ئىسپاتى يوقلىقىنى بىلدۈردى.

ئىسرائىلىيە ھۆكۈمىتى بۇ ھۇجۇمنى ئىراننىڭ يادرو پىلانىغا تەھدىت سېلىش بىلەن ئاقلىدى. باش ۋەزىر نىتانىياخۇ كېچىدە يۈز بەرگەن ھەربىي ھۇجۇم پەقەتلا «باشلىنىش زەربىسى» دەپ تەسۋىرلىدى، ھۇجۇم «بۇ تەھدىتنى يوقىتىش ئۈچۈن قانچە كۈن داۋاملىشىدۇ» دېدى. ئامېرىكا دۆلەت كاتىپى ماركو رۇبىئو ئامېرىكىنىڭ بۇ قېتىمقى ھۇجۇمغا قاتناشمىغانلىقىنى تەكىتلىدى. ئىران كۆپ قېتىم ئۇچقۇچىسىز ئايروپىلان ھۇجۇمى بىلەن ئىنكاس قايتۇرۇپ، ئىسرائىلىيەنىڭ ھۇجۇمىنى «ئۇرۇش ئېلان قىلىش» دەپ ئاتىدى ھەمدە ب د ت خەۋپسىزلىك كېڭىشىنى ئارىلىشىشقا چاقىردى. ئىسرائىلىيەمۇ ھۇسىيلارنىڭ يەمەندىن راكېتا ھۇجۇمى قىلغانلىقىنى خەۋەر قىلدى.

13-ئىيۇن كەچتە، ئىراندا يەنە ھۇجۇم قىلىش ۋەقەسى يۈز بەرگەن، جۈملىدىن ئىراننىڭ فوردو يادرو ئەسلىھەسى ۋە ئىسپاھان يادرو تېخنىكىسى مەركىزى ئەتراپىدا پارتلاش ۋەقەسى يۈز بەرگەن. ئىراننىڭ ب د ت دا تۇرۇشلۇق ئەلچىسىنىڭ ئاشكارىلىشىچە، ئىسرائىلىيەنىڭ ھۇجۇمىدا 78 ئادەم قازا قىلغان. بۇنىڭدىن باشقا 320 ئادەم يارىلاندى. زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچىلارنىڭ كۆپىنچىسى پۇقرالار ئىكەن. ئىران ئىسرائىلىيىگە قايتۇرما ھۇجۇم قىلغانلىقىنى جاكارلىدى، نەچچە يۈز باللىستىك باشقۇرۇلىدىغان بومبا ئېتىلدى. تېلئاۋىف ۋە يېرۇسالېمدا پارتلاش ئاۋازى ئاڭلاندى، ئىسرائىلىيە جىددىي قۇتقۇزۇش تارماقلىرى كۆپ قېتىم ۋەقە يۈز بەرگەنلىكىنى خەۋەر قىلدى. [ ئىسرائىلىيە مەنبەلىرىنىڭ ئاشكارىلىشىچە، ئىراننىڭ قايتۇرما ھۇجۇمىدا ئۈچ ئادەم قازا قىلغان، 20 نەچچە ئادەم يارىلانغان.

14-ئىيۇن

ئىككى دۆلەتنىڭ ئۇچۇرىغا ئاساسلانغاندا، 14-ئىيۇن كېچىدە ئۆزئارا ھۇجۇم قىلىش ۋەقەسى يۈز بەرگەن. ئىران تەرەپتە تېھران-مېھراباد ئايرودرومى ھۇجۇمغا ئۇچرىدى، تەبرىز ھەربىي ئايرودۇرۇمى ۋەيران بولدى. ئىران ئاخبارات ۋاستىلىرىنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، 6-ئاينىڭ 14-كۈنى، جەنۇبىي پارس تەبىئىي گاز نېفىتلىكى ۋە بۇشەهر ئۆلكىسىنىڭ باندار كەنگەن شەھىرى پورتىمۇ ھۇجۇمغا ئۇچرىغان.

ئىسرائىلىيىنىڭ سانلىق مەلۇماتىغا ئاساسلانغاندا، 14-ئىيۇن ئىران قوماندانلىرىنىڭ سانى 20 دىن ئاشقان. شۇ كۈنى ئىران سەھىيە مىنىستىرلىقى ئىسرائىلىيەنىڭ ھۇجۇمىدا 800 دىن ئارتۇق ئادەمنىڭ يارىلانغانلىقىنى ئېيتتى. ئىسرائىلىيەدە داۋۇد قىزىل يۇلتۇزى شۇ كۈنىگىچە ئىران ھاۋا ھۇجۇمىدا 200 دىن ئارتۇق يارىلانغان.

ئاكسىئوس ئاگېنتلىقىنىڭ ئىسرائىلىيە ئەمەلدارلىرىنىڭ سۆزىنى نەقىل كەلتۈرۈپ خەۋەر قىلىشىچە، ئىسرائىلىيە ھۆكۈمىتى ھەربىي ھەرىكەت باشلانغاندىن بۇيان ئىزچىل ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنى ھەربىي ھەرىكەتكە قاتنىشىشقا قايىل قىلىشقا تىرىشقان. پەقەت ئامېرىكا قوراللىق قىسىملىرىدىلا GBU-57 تىپلىق ئەنئەنىۋى بومبىغا ئىگە بولۇپ، يەر ئاستى فوردو يادرو ئەسلىھەسىنى ۋەيران قىلالايدۇ. بىراق ئامېرىكا ئارمىيىسىنىڭ تونۇشتۇرۇشىچە، بۇ ئەسلىھەنىڭ GBU-57 تىپلىق بومبا ئۈچۈن بەك چوڭقۇرلۇقى بارلىقىنى نەزەردىن ساقىت قىلغىلى بولمايدۇ.

15-ئىيۇن

ئىسرائىلىيە ھەربىي مەنبەسىنىڭ ئاشكارىلىشىچە، 15-ئىيۇن چۈشتىن بۇرۇن ئىران ئىسرائىلىيىنىڭ شىمالى ۋە ئوتتۇرا قىسمىدىكى ئاھالىلەر رايونىغا نەچچە يۈز ئادەمسىز ئۇچقۇ ۋە 280 ئەتراپىدا باللىستىك باشقۇرۇلىدىغان بومبا\سىنارەد قويۇپ بېرىپ، ھازىرغا قەدەر 13 ئادەم قازا قىلغان، نەچچە يۈز ئادەم يارىلانغان. ئىران مەنبەلىرىنىڭ ئاشكارىلىشىچە، 6-ئاينىڭ 15-كۈنىگىچە، ئىسرائىلىيە ئارمىيىسىنىڭ ھۇجۇمىدا 224 ئادەم قازا قىلغان، مىڭدىن ئارتۇق ئادەم يارىلانغان. شۇ كۈنى، ئىككى تەرەپ ئىككى جاسۇسنىڭ قولغا ئېلىنغانلىقىنى خەۋەر قىلدى. ئىسرائىلىيە يەنە ئىران ئىنقىلابىي مۇھاپىزەت ئەترىتىنىڭ ئىستخبارات باشلىقىنىڭ ئۆلتۈرۈلگەنلىكىنى خەۋەر قىلدى. ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ ئالتە گېنېرالىنىڭ ئۆلتۈرۈلگەنلىكىنى جاكارلىدى، شۇنىڭ بىلەن ئىران ئارمىيىسىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك ئوفىتسېرلىرىنىڭ سانى ئاز دېگەندىمۇ 14 گە يەتتى. رېيتېر ئاگېنتلىقىنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، شۇ كۈنى ئىران يادرو فىزىكىسى ئالىملىرىنىڭ سانى ئاز دېگەندىمۇ 14 گە يەتكەن. ئىران ھۆكۈمەت ئاخبارات ئاگېنتلىقىنىڭ ئېيتىشىچە، پايتەختتە بەش ئاپتوموبىل بومبا پارتلىتىلغان، شۇنداقلا دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرلىقى، نېفىت مىنىستىرلىقى، دىپلوماتىيە مىنىستىرلىقىنىڭ ئەسلىھەلىرى تېھران ساقچى بىناسىغا ھۇجۇم قىلىپ، بىر قانچە ساقچى يارىلانغان. ئىسرائىلىيە مەنبەلىرىنىڭ ئاشكارىلىشىچە، ئىرانمۇ شۇ كۈنى ئىسرائىلىيەنىڭ ئەڭ چوڭ دېڭىز پورتى خەيفا ئەتراپىدىكى نېفىت ئايرىش زاۋۇتىغا ھۇجۇم قىلىش بىلەن ئىنكاس قايتۇرغان.

16-ئىيۇن

6-ئاينىڭ 16-كۈنى، ئۆز-ئارا ھۇجۇم داۋاملاشتى. ئىسرائىلىيە ئىران دۆلەت رادىئو ئىستانسىسى IRIB نى توپقا تۇتتى، شۇنىڭ بىلەن رادىئو ئاڭلىتىش قىسقا ۋاقىت ئۈزۈلۈپ قالدى. ئىسرائىلىيە ئارمىيىسى ئىراننىڭ ئىسرائىلىيىنىڭ شىمالىي قىسىمىغا باشقۇرۇلىدىغان بومبا ھۇجۇمىغا تاقابىل تۇرۇش تەدبىرىنى قوللانغانلىقىنى خەۋەر قىلدى. ئىسرائىلىيە ئارمىيىسى تېھراننىڭ مېھرىئاباد ئايرودرومىدا ھاۋادىن يەر يۈزىگە قويۇپ بېرىلگەن ئىككى F-14A كۈرەشچى ئايرۇپىلاننىڭ ۋەيران قىلىنغانلىقى كۆرۈنۈشىنى ئېلان قىلدى.

17-ئىيۇن

ئامېرىكا جۇمھۇر رەئىسى دانلىد ترامپ ئىجتىمائىي ئالاقە سۇپىسى Truth Social دا بايانات ئېلان قىلىپ، ئاھالىلەرنىڭ ئىران پايتەختى تېھراندىن چېكىنىپ چىقىشنى تەلەپ قىلدى. ترامپ كۆپ قېتىم ئەگەر ئىران ئامېرىكىنىڭ يادرو پىلانىنى قاتتىق چەكلەش تەلىپىگە ئەمەل قىلسا، ھۇجۇم ئاخىرلىشىدۇ، دېدى.

ئىسرائىلىيە دۆلەت مۇداپىئە ئارمىيىسىنىڭ ئاشكارىلىشىچە، ئىسرائىلىيە ئەڭ ئالىي ھەربىي رەھبىرى دەپ تەرىپلىگەن ئەلى شادمانى تېھراندا كېچىدە ھاۋا ھۇجۇمىدا قازا قىلغان. شادمانى ئىراننىڭ ئەڭ يۇقىرى دەرىجىلىك ھەربىي قوماندانى دەپ قارىلىپ، ئىنقىلابىي مۇھاپىزەتچىلەر ئەترىتىنىڭ مەركىزىي ماسلاشتۇرۇش ئورگىنى شاتام ئەنبىجە مەركىزى باش شىتابىغا قوماندانلىق قىلغان. ئۇ ھەربىي توقۇنۇشنىڭ دەسلەپكى مەزگىلىدە ۋاپات بولغان غۇلام ئەلى راشىدنىڭ ۋارىسى ئىدى.

خەۋەرلەرگە قارىغاندا، ئۇرۇش باشلانغاندىن بۇيان، ئىران ئارمىيىسىنىڭ ٪40 راكېتا قويۇپ بېرىش قۇرۇلمىسى ۋەيران قىلىنغان، بۇمۇ ئالدىنقى ئىككى كۈندە ئىسرائىلىيىگە راكېتا ھۇجۇمىنىڭ ئاجىزلىشىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولۇپ، بەزىدە بىشارەت بەرگەندەك بومبا قويۇپ بېرىش بىلەن مۇناسىۋەتلىك. ئىسرائىلىيىنىڭ بايانىغا ئاساسلانغاندا، ئىلگىرىكى ھۇجۇمدا پەقەت ئىككى راكېتا ئېتىلغان.

ئىران خەلقنىڭ ئىران سىرتىدىكى ئىنتېرنېت تورىغا كىرىشىنى چەكلىدى، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ئىسرائىلىيەنىڭ تور ھۇجۇملىرىنى خەۋەر قىلدى، نۇرغۇن ھۇجۇملار چېكىندى. شۇ كۈنى ھۆكۈمەت ئەمەلدارلىرىنىڭ ئىنتېرنېت تورى ئارقىلىق ئالاقە قوراللىرىنى ئىشلىتىشى چەكلەندى. ۋاتساپ ئىران ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن ئىسرائىلىيەگە سانلىق مەلۇمات يوللاش بىلەن ئەيىبلەنگەن، شۇڭا ئىراندا بۇ ئەپنى ئۆچۈرۈۋېتىشنى تەلەپ قىلغان.

CNN نىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، ئامېرىكا ئاخبارات ئورگانلىرىنىڭ ئاشكارىلىشىچە، ئىران نۆۋەتتە يادرو بومبىسى ياساشقا ھېچقانداق تىرىشچانلىق كۆرسەتمىگەن، ئەگەر شۇنداق بولغان تەقدىردىمۇ، ئىران بۇنداق قورالغا ئېرىشىشكە تەخمىنەن 3 يىل ۋاقىت قالغان بولاتتى. ئىسرائىلىيە ھۆكۈمىتى ۋە ئامېرىكا جۇمھۇر رەئىسى ترامپ ئىراننىڭ يادرو بومبىسى تەتقىق قىلىشقا «ناھايىتى يېقىن» ئىكەنلىكىنى تەكىتلىدى. تىرامپ ئۆزىنىڭ ئاخبارات ماسلاشتۇرغۇچىسى تۇرسا گابارد بىلەن رەددىيە بېرىپ: «ئۇنىڭ نېمە دېگەنلىكى بىلەن كارىم يوق» دېدى.

ترامپ ئۆزىنىڭ ھەقىقەت ئىجتىمائىي ئالاقە سۇپىسىدا: «بىز ھازىر ئىران ئاسمىنىنى پۈتۈنلەي كونترول قىلدۇق» دەپ يازغان ھەمدە ئىران رەھبىرى ھامىنىيغا ۋاسىتىلىك تەھدىت سالغان: «بىز ئاتالمىش ‹ئالىي رەھبەر›نىڭ قەيەرگە يوشۇرۇنغانلىقىنى ئېنىق بىلىمىز. ئۇ ئاسانلا نىشان.» ئەمما ھازىر ھامىنىينىڭ ئۇ يەردە بىخەتەر ئىكەنلىكى ۋە «بىز ئۇنى يوقاتمايمىز، ھېچ بولمىغاندا ھازىرچە يوقاتمايمىز.» ترامپ ئىراننى تېخىمۇ كۆپ باشقۇرۇلىدىغان بومبا ئاتماسلىققا ئاگاھلاندۇردى ھەمدە «بىزنىڭ سەۋرچانلىقىمىز ئاستا-ئاستا تۈگىدى» دېدى. يەنە بىر يازمىسىدا، تىرامپ چوڭ ھەرپلەر بىلەن «شەرتسىز تەسلىم بولۇش!» دەپ يازغان.

ئىسرائىلىيە ئىران باشقۇرۇلىدىغان بومبا ئۇرۇش باشلانغاندىن بۇيان تۇنجى قېتىم ھەربىي نىشانلارغا زەربە بەردى دېدى. بىر ھەربىي ئەمەلدار ھۇجۇم نىشانى ھەققىدە باھا بېرىشنى رەت قىلدى ، بىراق ئىسرائىلىيە ئارمىيىسىنىڭ ئىقتىدارى تېھراننىڭ يېقىندا ھۇجۇمى سەۋەبىدىن تۆۋەنلەپ كەتمىگەنلىكىنى تەكىتلىدى . ئىران موساد باش شىتابىغا ھۇجۇم قىلغانلىقىنى جاكارلىدى، كۆرۈنۈشتە كۆرسىتىلىشىچە، ئېگىز بىنادىن ئىس-تۈتەك كۆتۈرۈلگەن. ئىسرائىلىيىنىڭ نازارەت قىلىش بەلگىلىمىسى تۈپەيلىدىن، مۇخبىرلارنىڭ ئىراننىڭ ئۇچۇرلىرىنىڭ راستلىقىنى دەلىللەش ئىمكانىيىتى يوق ئىدى.

خەلىقئارالىق ئىنكاس

ب د ت

ب د ت نىڭ باش كاتىپى گۇتېررېس ئىسرائىلىيە بىلەن ئىراننى چەكتىن ئاشقان مۆتىدىل پوزىتسىيە تۇتۇشقا مۇراجىئەت قىلدى. ئوتتۇرا شەرق رايونىنىڭ تېخىمۇ زوراۋانلىق توقۇنۇشىغا چۈشۈپ قېلىشىغا يول قويالمايدۇ. ئامېرىكا جۇمھۇر رەئىسى دانلىد ترامپ ئىراننى يادرو پىلانى توغرىسىدا كېلىشىم ھاسىل قىلىشقا چاقىردى، بولمىسا تېخىمۇ ۋەھشىي ھۇجۇم يۈز بېرىدۇ. ئۇ ئىلگىرى ئىران قاتتىق قوللىرىنى ئاگاھلاندۇرغان ئىدى، ھازىر ئۇلارنىڭ ھەممىسى ئۆلۈپ كەتتى.

ئالمانىيە

ئالمانىيە باشباقانى فرېدرىك مېرز ئىسرائىلىيىنىڭ ئۆزىنى قوغداش ھوقۇقىنى تەكىتلىدى ھەمدە ئىككى تەرەپنى ۋەزىيەتنى يەنىمۇ كەسكىنلەشتۈرىدىغان، پۈتكۈل رايوننى مۇقىمسىزلاشتۇرۇش ئېھتىماللىقى بولغان تەدبىرلەردىن ساقلىنىشقا مۇراجىئەت قىلدى. دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىن كەلگەن رەھبەرلەر ئىسرائىلىيە بىلەن ئىراننى يول تۇتۇشقا مۇراجىئەت قىلدى. تۈركىيە، ئومان، سەئۇدى ئەرەبىستان، قاتار ۋە ئەرەب بىرلەشمە خەلىپىلىكى ئىسرائىلىيىنىڭ ھۇجۇمىنى ئەيىبلىدى.

خەلقئارا ئاتوم ئېنېرگىيىسى ئورگىنى

خەلقئارا ئاتوم ئېنېرگىيىسى ئورگىنىنىڭ مەسئۇلى رافائېل گرۇسى يادرو ئەسلىھەلىرىگە ھەرگىز ھۇجۇم قىلىشقا بولمايدۇ، چۈنكى يادرو ئەسلىھەلىرىنىڭ بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزىدىغان ھەر قانداق ھەربىي ھەرىكەت ئىران خەلقى، رايون ۋە باشقا دۆلەتلەرگە ئېغىر ئاقىۋەت ئېلىپ كېلىدۇ» دەپ تەكىتلىدى.

7 دۆلەت گۇرۇھى

2025-يىلى 6-ئاينىڭ 16-كۈنى كانادادا ئۆتكۈزۈلگەن يەتتە دۆلەت گۇرۇھى باشلىقلار يىغىنىدا، بىرلەشمە بايانات ئېلان قىلىپ، ئىراننى «رايوندىكى مۇقىمسىزلىق ۋە تېررورلۇقنىڭ ئاساسلىق مەنبەسى» دەپ ئاتىدى ھەمدە ئىسرائىلىيەنىڭ قوغدىنىش ھوقۇقىنى تەكىتلىدى. يەتتە دۆلەت گۇرۇھى رەھبەرلىرى يەنە ئىراننىڭ يادرو قورالىغا ئېرىشمەسلىكى كېرەكلىكىنى ئىزچىل ئېنىق ئېيتقانلىقىنى بىلدۈردى. ئالمانىيە باشباقانى باشلىقلار يىغىنىدا غۇلغۇلا قوزغىدى، ئىسرائىلىيەنىڭ ئىرانغا قارشى رەزىل ھەرىكەت قىلىۋاتقانلىقىنى، بۇنىڭغا رەھمەت ئېيتىپ، ھاكىمىيەتنىڭ يوقاپ كېتىشى ئىجابىي ئۈنۈم بېرىدۇ، شۇنداقلا دۇنياغا ئۆلۈم ۋە ۋەھىمە ئېلىپ كېلىدۇ، دېدى. ئۇ ئىسرائىلىيەنىڭ جاسارىتىنى ماختىدى ھەمدە ئىراننى 2023-يىلى 7-ئۆكتەبىر خاماسنىڭ ئىسرائىلىيەگە قىلغان تېررورلۇق ھۇجۇمىغا شېرىك دەپ ئەيىبلىدى.

«كۆتۈرۈلۈۋاتقان شىر»نىڭ مەخپىي ئىسمىنىڭ ئارقا كۆرۈنۈشى

ئىسرائىلىيە ھۇجۇمىنىڭ مەخپىي ئىسمى «كۆتۈرۈلۈۋاتقان شىر» دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ. ئىبرانىي نۇسخىدىكى مەخپىي ئىسىم «עָם כלִיא» (Mivtsa Am ke-Lavi) نى «شىرغا ئوخشاش بىر خەلق» دەپ تەرجىمە قىلىشقا بولىدۇ، ھەمدە تەۋراتتىن بىر ئايەت نەقىل كەلتۈرۈلگەن:

«قاراڭ، بىر خەلقنىڭ كۆتۈرۈلۈپ تۇرغان شىرغا ئوخشايدۇ. ئۇ ئولجىنى يەپ ئۆلتۈرۈلگەنلەرنىڭ قېنىنى ئىچمىگۈچە ياتمايدۇ.»

– نۇمۇر 23.24

رېيتېر ئاگېنتلىقىنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، بېنيامىن نىتانىياخۇ ھۇجۇم باشلىنىشتىن بۇرۇن يېرۇسالېمدىكى غەربىي سېپىلغا بۇ ئايەتنىڭ قولدا يېزىلغان نۇسخىسىنى قويۇپ قويغان بولۇپ، بۇ ھەربىي ھەرىكەتكە سىمۋوللۇق دىنىي رامكا بەرگەن.

ئۇگو پاسولونىڭ ئېيتىشىچە، بۇ مەخپىي ئىسىم ئىراننىڭ ئىسلام ئىنقىلابىدىن بۇرۇنقى تارىخىي ئوردېنىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇنىڭدا بىر شىرنىڭ كۆتۈرۈلۈۋاتقان قۇياش ئالدىدا تۇرغانلىقى تەسۋىرلەنگەن، بۇ رەسىم 1576-يىلىدىن 1979-يىلىغىچە بولغان ئارىلىقتا ئىران بايرىقى ئۈستىدە تېپىلغان.

ئالبۇم

ئىراندىكى ھۇجۇم نۇقتىلىرى
ھېزبۇللار بايرىقى
ئىراننىڭ باللىستىك سىنارەدلىرى