سالۇن تېكىن

ئورنى Wikipedia

يۈەن دەۋرىدە ئۆتكەن ئۇيغۇر گېنېرال _ سالۇن تېكىن


سالۇن تېكىن يۈەن سۇلالىسى دەۋرىدە ئۆتكەن مەشھۇر گېنېرال ﮬەم سىياسىئون بولۇپ ، ئۇ ، بارچۇق ئارت تېكىننىڭ ئوغلى كەشمىشنىڭ ئىنىسى ئىدى . ئۇ ، دادىسى بارچۇق ئارت تېكىن ﮬايات ۋاقتىدا ئۇيغۇر ئۆلىمالىرىدىن تەلىم ئېلىپ ، موڭغۇل ، خەنزۇ تىل - يېزىقلىرىنى پۇختا ئىگىلىگەن ، قۇرامىغا يەتكۈچە دادىسى بىلەن بىللە يۈرۈپ ، بىر قانچە قېتىملىق ئۇرۇش ، جەڭلەرنى ئۆز كۆزى بىلەن كۆرگەن ، دادىسى ۋاپات بولغاندىن كېيىن ، ئاكىسى بىلەن بىللە ئۆگىتايخان ئوردىسىغا كېلىپ تۇرغان . ئاكىسى كەشمىش ئۆگىتايخان تەرىپىدىن ئۇيغۇرلارغا ئىدىقۇتلۇققا تەيىنلىنىپ ، ئالايبى مەلىكە ( ئۆگىتايخاننىڭ موڭغۇل ۋەزىرىنىڭ قىزى ) بىلەن توي قىلغان . ئەمما ، پەرزەنت كۆرۈشكە ئۈلگۈرمەيلا ئالەمدىن ئۆتكەن ، شۇنىڭ بىلەن ، ئۇنىڭ بىر قورساق ئىنىسى بولغان سالۇن تېكىن خانىش توراگىنانىڭ رۇخسىتى بىلەن ئىدىقۇتلۇقنىڭ تەخت ۋارىسى بولغان . ئۇ ، كىشىلەر تەرىپىدىن بەكمۇ ﮬۈرمەتلىنەتتى . كېيىن ئۇ ، پادىشاﮬ يۈەن تەيزۇ ئۆگىتايخان تەرىپىدىن گېنېراللىققا تەيىنلىنىپ ، چىن سۇلالىسىنى مەغلۇپ قىلىش ئۇرۇشىغا ۋە ئۇدا ئۈچ يىل داۋاملاشقان شەنشىنىڭ جەنۇبىي خېنەننىڭ شىمالىي ﮬەم جۈنشى ئەتراپلىرىدىكى ﮬەل قىلغۇچ ئۇرۇشلارغا قاتناشقان . ئۇنىڭ بۇ ئۇرۇشتىكى تۆﮬپىسىنى نەزەردە تۇتۇپ ، ئۆگىتايخان ئۇنىڭغا << ساداقەتمەن گېنېرال >>لىق ئۇنۋانى بەرگەن .

<< يۈەن سۇلالىسى تارىخى >>دا كۆرسىتىلىشىچە ، سالۇن تېكىن تەخت ۋارىسى بولغاندىن كېيىن ، كۆپ قېتىم ئۆگىتايخانغا سىياسىي ئىشلار ﮬەققىدە مەسلىھەت بېرىپ ، دۆلەتنى ئىدارە قىلىش ۋە ﮬاكىمىيەت باشقۇرۇش جەﮬەتلەردە ئۇنىڭغا سەمىمىي ياردەم بەرگەن ، ئۇ ، ئۇيغۇر زىيالىيلىرىنى تەربىيىلەشكە ئەﮬمىيەت بېرىپ ، ئۇلارنىڭ جەمئىيەتتىكى رولىنى جارى قىلدۇرۇشقا ئىمكانىيەت يارىتىپ بەرگەن ، يېڭىدىن مەكتەپ ئېچىپ ، ئۇيغۇرلارنىڭ پەرزەنتلىرىنى تەربىيىلەشتىن سىرت ، موڭغۇل ئاقسۆڭەكلىرىنىڭ پەرزەنتلىرىنىمۇ ئوقۇتۇپ ، ئۇلارنىڭ ساۋات چىقىرىش ۋە بىلىم ئېلىشىغا ياردەم بەرگەن . بۇ ۋاقىتتا يەنە ياغاچ ئويما ، مەتبە ئىشلىرى ۋە تام سىزما سۈرەتچىلىك سەنئىتى يۇقىرى پەللىگە كۆتۈرۈلگەن ، يەنە ئىدىقۇت سالۇن تېكىننىڭ بىۋاسىتە تەشەببۇس قىلىشى بىلەن قەغەزچىلىك ، يۇڭ ، پاختا ، توقۇمىچىلىق ۋە تىبابەت ، دورىگەرچىلىك ئىشلىرى قايتىدىن جانلىنىپ ، مەخسۇس كەسىپلەشكەن ئۇستىخانىلار ( كارخانىلار ) بارلىققا كەلگەن . مىلادى 1258 - يىلىنىڭ ئالدى - كەينىدە ، جىمىسارنى مەركەز قىلغان ئۇيغۇر ئىدىقۇتلۇقىدا مۇسۇلمانلار پەيدا بولۇپ ، ئىچكى جەﮬەتتىن ئۆزلىرىگە مۇرت توپلاش ئىشلىرىنى ئېلىپ بارغان . بۇ ۋاقىتتا يۈەن شەنزۇڭ مېڭكېخان تەختكە چىققان بولۇپ ، ئۇ ، مۇسۇلمانلار ئۆز ئىلكىدىكى جايلارنى قاپلاپ كەتكەچكە ، ئۆزىگە زىيان - زەخمەت يېتىشىدىن ئەنسىرەپ يۈرگەن . دەل شۇ ۋاقىتتا ، بىر قىسىم مۇسۇلمان ئەسكەرلەر مېڭكېخانغا سۈيىقەست قىلىشنى پىلانلاپ ، بۇ ئىش ئاشكارىلىنىپ قالغان . نەتىجىدە ، سالۇن تېكىن سۈيىقەستچى مۇسۇلمانلارنى مېڭكېخاننىڭ قىلىچى ئاستىدىن قۇتۇلدۇرۇشنى ئويلاپ ، ئۇلارنى خۇپىيانە ﮬالدا قېچىپ كېتىشكە قويۇۋەتكەن . بۇ ئىش مېڭكېخان تەرىپىدىن سېزىلىپ قېلىپ سالۇن تېكىن ئۆلۈم جازاسىغا ﮬۆكۈم قىلىنغان.