لوپنۇر

ئورنى Wikipedia
لوپنۇر

لوپنۇر بولسا شىنجاڭ، شىمالى كەڭلىك 40.05°، شەرىقى ئۇزۇنلۇك 90°05.

گېئولوگىيە[تەھرىرلەش]

كىلىمات[تەھرىرلەش]

ئۆسۈملۈكلەر[تەھرىرلەش]

تارىخ[تەھرىرلەش]

لوپنۇر —لوپنۇر ناھىيىسىنىڭ ،شۇنداقلا لوپنۇر كۆلىنىڭ نامى ،لوپنۇر رايونى تار مەنىدىن ھازىرقى لوپنۇر ناھىيىسىنىڭ كەڭ مەنىدىن چاقىلىق ناھىيىسىنىڭ بىر قىسىم رايونلىرىنىمۇ يەنى،لوپنۇر كۆلى ئەتراپى رايونلىرىنى ھەم قەدىمكى كروران دۆلىتىنىڭ ئومومىي دائىرىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ .

لوپنۇر رايونىدا قەدىمكى كرورانلىقلارنىڭ ئەۋلادلىرى ياشاپ كېلىۋاتقان بولۇپ ،تىل جەھەتتىن ئۇيغۇر تىلىنىڭ لوپنۇر شېۋسىدە سۆزلەيدۇ .

قەدىمكى كروران دۆلىتى ھازىرقى لوپنۇر كۆلى ۋە كۆنچى دەريالىرىنىڭ تۆۋەن ئېقىنى رايونلىرى ،شۇنداقلا چاقىلىق ناھىيىسىنىڭ كۆپ قسىم رايونلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان .مىلادى 500–يىللىرى ئەتراپىدا قەدىمكى كروران دۆلىتى ئېغىر قۇرغاقچىلىق ،دەريا –ئېقىنلار ئازىيىش ،كۆل سۇيى تارتىلىش ،قۇم كۆچۇش ،يات قوۋملارنىڭ ھۇجۇمى ۋە يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ تارقىلىشى قاتارلىق كۆپ خىل سەۋەپلەر تۇپەيلىدىن قۇم ئاستىدا قالغان ،بۇ يەردە ياشاپ كەلگەن لوپنۇرلۇقلار تارىم ۋە كۆنچى دەريالىرىنىڭ تۆۋەن ۋە ئوتتۇرا ئېقىن بويلىرىغا ،ھازىرقى لوپنۇر ناھىيىسىنىڭ دۆڭقان،كاچۇڭ ئەتراپلىرىغا ،بۈگۈر ناھىيىسىنىڭ بىر قىسىم جايلىرىغا ھەم چاقىلىق ناھىيىسىنىڭ ئوتتۇرا ۋە غەربىي رايونلىرىغا كۆچۇشكە مەجبۇر بولغان .ئاز قىسىم ئاھالە لوپنۇر كۆلى ئەتراپىدىكى بوستانلىقلاردا ياشىغان.

ھۆججەت:Lopnurkenti.jpg

قەدىمكى كروران شەھىرى ۋە قېپقالغان لوپنۇر ئاھالىسى 1896–يىلى لوپنۇر كۆلى ئەتراپىدىكى ئابدال كەنتىدە بايقالغان .نۇرغۇن ئېكسپېدېسيىچى مۇشۇ ئاھالىنى يىپ ئۇچى قىلىپ ۋە بۇ ئاھالىدىن ئىگىلىگەن تارىخىي ماتېرىياللار ،قەدىمكى كروران شەھىرى خارابىلىكلىرىدىن تېپىلغان يادىكارلىقلار ئاساسىدا قەدىمكى كروران دۆلىتىنىڭ ۋەيران بولۇش تارىخى،لوپنۇر ئاھالىلىرىنىڭ ئۆتمۇشى ،كۆچۈش تارىخىنى ئىگىلىگەن.بۇ رايونلاردا ياشاۋاتقان ئاھالىلەرنىڭ ئۆرپ–ئادىتى،دەپنە مۇراسىملىرى ،ئىشلەپچىقىرىش ،تۇرمۇش شەكىللىرى قەدىمكى كروران ئاھالىسىنىڭ ئۆرپ –ئادەتلىرى بىلەن ئوخشىشىپ كەتكەن .لوپنۇر ناھىيىسىدە ياشاۋاتقان لوپنۇرلۇقلار ئەجدادلىرىنىڭ لوپنۇر كۆلى ئەتراپلىرىدا ياشىغانلىقىنى ،كېيىن بۇ جايلارغا كۆچۇپ كەلگەنلىكىنى ئەستە ساقلاپ كەلگەن .بۇ يىپ ئۇچى ۋە ماددىي پاكىتلار 1896–يىلى ئېكسپېدېتسىيىچىلەر تەرىپىدىن مەركىزىي لوپنۇر رايونىدىكى ئابدال كەنتدە ئۇچرىتىلغان ،كۈنچىققانبەگ (1811–1898)ۋە ئۆردەك ئوماق (1864–1944) لاردىن ئېلىنغان .بۇ ئىككى تارىخىي شەخس لوپنۇرلۇقلارنىڭ ئەجدادى بولۇپ ،كۇنچىققانبەگ ئۆمرىنىڭ ئاخىرىغىچە لوپنۇر كۆلى ئەتراپىدىكى قەدىمكى مەھەللىدە ياشاپ كەلگەن .

ھۆججەت:Lopnurkishisi.jpg

لوپنۇرلۇقلار ئۇزۇندىن بۇيان سۇ ۋە ئوت –چۆپ قوغلىشىپ ،ئىلگىرى لوپنۇر كۆلى ئەتراپدىكى بوستانلىقلاردا ،كېيىن تارىم ۋە كۆنچى دەرياسى ئەتراپلىرىدا بېلىقچىلىق ۋە ئوۋچىلىق بىلەن شوغۇللىنىپ كەلگەن .ھازىرقى لوپنۇرلۇقلار ئۆرپ –ئادەت ۋە تىل شىۋىسى ،تۇرمۇش ئۇسۇللىرىدا قەدىمكى كرورانلىقلارنىڭ ئالاھىدىلىكىنى ساقلاپ كەلگەن ،دەپ قارالماقتا.لوپنۇرلۇقلار ھازىرمۇ توغراق ياغىچىدىن ياسالغان قېيىقلاردىن پايدىلنىپ تارىم دەرياسىدا بېلىق تۇتىدۇ .توغراق ياغىچى قومۇشلاردىن پايدىلنىپ تۇرالغۇ ئۆي ،كەپە ،سايىۋەنلەرنى ياسايدۇ .ئۇلارنىڭ تۇرمۇشىدا توغراق ياغىچىدىن ياسالغان تۇرلۇك بۇيۇملار ھېلىھەم ئىشلىتىلىپ كېلىنمەكتە.

ھازىر ئۇلارنڭ دەپنە مۇراسىمى ۋە قەبرە قاتۇرۇش شەكلىدە ئىلگىرىكى بىلەن ئوخشىماسلىق بولسىمۇ ، ئەمما ؛لوپنۇر ناھىيىسىنىڭ يىڭپەن خارابىلىكى ،چاقىلىق ناھىيىسىنىڭ كروران ،مىرەن خارابىلىكلرىدىن تېپىلغان قەدىمكى جەسەتلەر ،مېيىتنڭ يەرلىككە قويۇلۇش ئادىتى،ئىشلىتىلگەن دەپنە بۇيۇملار ،بولۇپمۇ ‹‹قۇياش قەبرىستانلىقى ››دەپ ئاتالغان قەدىمكى ۋە بوستانلىقتىكى قەبرىلەر لوپنۇرلۇقلارنىڭ قەدىمكى تۇرمۇش ۋە ئۆرپ –ئادەتلىرى بىلەن چەمبەرچەس باغلانغان . ھۆججەت:Lopnurqedimde.jpg

قارالسۇن[تەھرىرلەش]

سىرتقى ئۇلاش[تەھرىرلەش]

شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى

(مەركەز: ئۈرۈمچى)

مەمۇرىي رايون ئىسمى شەھەر | ناھىيە | ئاپتونوم ناھىيە
ئۈرۈمچى شەھىرى: تەڭرىتاغ رايونى | سايباغ رايونى | يېڭىشەھەر رايونى | بۇلاقتاغ رايونى | تۇدۇڭخابا رايونى | كۆكتاغ رايونى | داۋانچىڭ رايونى | ئۈرۈمچى ناھىيىسى
قاراماي شەھىرى: قاراماي رايونى | مايتاغ رايونى | جەرەنبۇلاق رايونى | ئورقۇ رايونى
تۇرپان شەھىرى: قاراھوجا رايونى | توقسۇن ناھىيىسى | پىچان ناھىيىسى
قۇمۇل شەھىرى: ئىۋىرغول رايونى | ئارا تۈرۈك ناھىيىسى | باركۆل قازاق ئاپتونوم ناھىيىسى
خوتەن ۋىلايىتى: خوتەن شەھىرى | خوتەن ناھىيىسى | قاراقاش ناھىيىسى| گۇما ناھىيىسى | لوپ ناھىيىسى | چىرا ناھىيىسى | كېرىيە ناھىيىسى | نىيە ناھىيىسى
قەشقەر ۋىلايىتى: قەشقەر شەھىرى | كونا شەھەر ناھىيىسى | يېڭىشەھەر ناھىيىسى | يېڭىسار ناھىيىسى | يەكەن ناھىيىسى | پوسكام ناھىيىسى | قاغىلىق ناھىيىسى | مەكىت ناھىيىسى | يوپۇرغا ناھىيىسى | پەيزاۋات ناھىيىسى | مارالبېشى ناھىيىسى | تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى
ئاقسۇ ۋىلايىتى: ئاقسۇ شەھىرى | كۇچار شەھىرى | ئونسۇ ناھىيىسى | شايار ناھىيىسى | باي ناھىيىسى | ئاۋات ناھىيىسى | كەلپىن ناھىيىسى | توقسۇ ناھىيىسى | ئۇچتۇرپان ناھىيىسى
قىزىلسۇ قىرغىز ئاپتونوم ئوبلاستى: ئاتۇش شەھىرى | ئاقتو ناھىيىسى | ئۇلۇغچات ناھىيىسى | ئاقچى ناھىيىسى
بايىنغولىن موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستى: كورلا شەھىرى | خېجىڭ ناھىيىسى | لوپنۇر ناھىيىسى | خوشۇت ناھىيىسى | چەرچەن ناھىيىسى | باغراش ناھىيىسى | بۈگۈر ناھىيىسى | چاقىلىق ناھىيىسى | يەنجى خۇيزۇ ئاپتونوم ناھىيىسى
سانجى خۇيزۇ ئاپتونوم ئوبلاستى: سانجى شەھىرى | فۇكاڭ شەھىرى | گۇچۇڭ ناھىيىسى | ماناس ناھىيىسى | جىمىسار ناھىيىسى | قۇتۇبى ناھىيىسى | مورى قازاق ئاپتونوم ناھىيىسى
بورتالا موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستى: بورتالا شەھىرى | جىڭ ناھىيىسى | ئارىشاڭ ناھىيىسى
ئاپتونوم رايونغا بىۋاستە

قاراشلىق رايونلار:

شىخەنزە شەھىرى | ۋۇجياچۈ شەھىرى | بەيتۈن شەھىرى | قوشئۆگۈز شەھىرى | كۆكدالا شەھىرى

ئارال شەھىرى | تۇمشۇق شەھىرى | باشئەگىم شەھىرى | قۇرۇمقاش شەھىرى | يېڭى يۇلتۇز شەھىرى

ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاستى:
ئوبلاستقا بىۋاستە قاراشلىق رايونلار: غۇلجا شەھىرى | قورغاس شەھىرى | كۈيتۇن شەھىرى | غۇلجا ناھىيىسى | قورغاس ناھىيىسى | نىلقا ناھىيىسى | كۈنەس ناھىيىسى | توققۇزتارا ناھىيىسى | تېكەس ناھىيىسى | موڭغۇلكۈرە ناھىيىسى | چاپچال شىبە ئاپتونوم ناھىيىسى
تارباغاتاي ۋىلايىتى: چۆچەك شەھىرى | شىخۇ شەھىرى | ساۋەن شەھىرى | چاغانتوقاي ناھىيىسى | دۆربىلجىن ناھىيىسى | تولى ناھىيىسى | قوبۇقسار موڭغۇل ئاپتونوم ناھىيىسى
ئالتاي ۋىلايىتى: ئالتاي شەھىرى | بۇرچىن ناھىيىسى | قابا ناھىيىسى | جېمىنەي ناھىيىسى | بۇرۇلتوقاي ناھىيىسى | كۆكتوقاي ناھىيىسى | چىڭگىل ناھىيىسى