ئافغانىستان

''ئافغانىستان ئىسلام جۇمھۇرىيىتى فارسچە: جمهوری اسلامی افغانستان Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Afġānistān پەشتۇچە: د افغانستان اسلامي جمهوریت Da Afġānistān Islāmī Jomhoriyat

گېرب بايراق

مارش: ھۆججەت:National Anthem of the Islamic Republic of Afghanistan.ogg شۇئار: لا إله إلاَّ الله و أشهد أن محمد رسول الله (ئاللاھتىن باشقا ئىلاھ يوق، مۇھەممەد (س.ئە.ۋ) ئاللاھنىڭ ئەلچىسى)

پايتەخت كابۇل 34°32′شمالى 69°08′شەرقى پايتەخت باش شىتاب

قۇرۇلىشى 1927- يىلى 1- ئاۋغۇست تارماقلىرى باش شىتاب

قۇرۇلىشى 1927- يىلى 1- ئاۋغۇست تارماقلىرى باش شىتاب

قۇرۇلىشى 1927- يىلى 1- ئاۋغۇست تارماقلىرى باش شىتاب

ئافغانىستان، رەسمى ئاتى بىلەن ئافغانىستان ئىسلام جۇمھۇرىيىتى، ئاسىيا قىتئەسىنىڭ جەنۇبىغا جايلاشقان، ھېچبىر دېڭىزغا چىگرىسى بولمىغان بىر دۆلەت.

ئافغانىستان ئىسلام جۇمھۇرىيىتى (The Islamic Republic of Afghanistan) قىسقاتىلىپ ئافغانىستان دەپ ئاتىلىدۇ. ئافغانىستان ئەنئەنە جەھەتتىن ھىندىقۇش تېغىنىڭ شىمالىدىكى قىرغىز رايونى ۋاخان كارىدورى، بەدەخشان(تاجىكلار) رايونى، بەلخ جەنۇبى تۈركىستان (ئۆزبېك-تۈركمەن) رايونى، ھىرات خۇراسان رايونى ۋەھىندىقۇش تېغىنىڭ جەنۇبىدىكى ھازار تاغلىق رايونى، كابۇل ئويمانلىقى، خىلماند ۋادىسى (پۇشتۇلار رايونى) ۋە جەنۇبتىكى بەلۇجىستان چۆللۈكىنىڭ ئاز بىر قىسمىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ھازىر ئافغانىستاندا 34 ۋىلايەت بار.

دۆلەت گۈلى بۇغداي، دۆلەت بايرىمى (1919-يىلى) 8-ئاينىڭ 19-كۈنى ؛

ۋاقىت رايونى ئورتا ئاسىيا ۋاقتى(5-ۋاقىت رايونى)؛

جۇڭگو بىلەن دىپلوماتىك مۇناسىۋەت ئورناتقان ۋاقتى: 1955-يىلى1-ئاينىڭ20-كۈنى؛

ئۆتمۈش

مىلادىدىن ئىلگىرى ئالىكساندىرىيە ئىمپىرىيىسىنىڭ بىر قىسمى بولغاندىن تارتىپ ئېلىمىزنىڭ غەربى قىسمى بىلەن سودا ۋە سىياسى ئالاقىلەردە بولغان. كېيىن شىمالى قىسمى تۈركلەرنىڭ، جەنۇبى قىسمى پۇشتۇلارنىڭ ھۆكۈمرانلىقىدا بولۇپ كەلگەن. چىڭگىز ئىمپىرىيىسى دەۋرىدىن تاكى1532 -يىلىغىچە چاغاتاي خانلىقلىرىنىڭ باشقۇرۇشىدا بولغان. 1747-يىلى بابۇرخان قۇرغان موغۇل ئىمپىرىيىسىنىڭ كابۇل، بەدەخشان، بەلىخ، ھىرات، قەندەھار ئۆلكىلىرى دۇرانى خانلىقىنىڭ ئىشغالى ئاستىدا مۇستەقىللىق جاكارلىغان. 1838-يىلىدىن1919-يىلىغىچە ئەنگىلىيە ئىمپىرىيەسىنىڭ 3 قېتىملىق ھۇجۇمىغا، رۇسىيە ئىمپىرىيەسنىڭ  7  قېتىملىق ھۇجۇمىغا تاقابىل تۇرغان. ئاخىرى ئىككى چوڭ ئىمپىرىيە قوشنا بولۇپ قېلىشتىن ساقلىنىش ئۈچۈن ئافغانىستان مۇستەقىللىغىنى ئېتىراپ قىلغان. 1979-يىلى رۇسىيە فىدراتسىيەسى ئافغانىستاننى كومپارتىيىسىنى يۆلەشنى باھانە قىلىپ  ئافغانىستانغا بېسىپ كىرگەن. ئافغانىستان پادىشاھلىغىنىڭ نامى ئافغانىستان دىموكراتىك جۇمھۇرىيىتىگە ئۆزگەرتىلگەن. ئافغانىستان خەلقىنىڭ رۇسىيە ئارمىيىسىگە قارشى قوراللىق كۈرىشى بىر كۈنمۇ توختىمىغانلىقتىن پۈتۈن دۇنيا خەلقىنىڭ ياردەم بېرىشى نەتىجىسىدە 1989-يىلى رۇسىيە فىدراتسىيەسى ئافغانىستاندىن قوشۇن چېكىندۈرگەن. 1992-يىلى 44-ئاينىڭ 28-كۈنى ئافغانىستان دۆلەت نامىنى ھازىرقىغا ئۆزگەرتكەن. 19966-يىلى ئافغانىستاندا مىللەتلەر ئارا ئىچكى ئۇرۇش پارتىلىغان، نەتىجىدە قەندەھاردىكى تالىپلار باش كۆتىرىپ دۆلەت زىمىنىنىڭ كۆپ قىسمىنى كونترۇل قىلغان، 2001-يىلى 9-ئاينىڭ 9-كۈنى ئامېرىكا نيۇيوركتىكى دۇنيا سودا بىناسىنى ئافغانىستاندىكى بىن لادىن پارتىلاتتى دىگەن باھانە بىلەن ئافغانىستانغا ئۇرۇش قوزغاپ شىمالغا قاپسىلىپ قالغان مىللىتارىستلارنى قوللىدى. 2002-يىلى ئافغانىستاندا ب د ت قىسىملىرى تېنچلىق ساقلاپ سايلام ئۆتكۈزۈلدى.

تىلى ۋە دىنى

تىلى

ئاھالىنىڭ %45 نى ئىگەللەيدىغان پۇشتۇ تىلى ۋە %26 نى ئىگەللەيدىغان دارا پارىس تىلى دۆلەت تىلى بولۇپ بۇلاردىن باشقا 3 مىليون ھاجارا، 2 مىليون 600 مىڭ ئۆزبېك ۋە 710 مىڭ تۈركمەن، 3000 مىڭ بەلۇجى، 84 مىڭ قىرغىز قاتارلىقلار.

دىنى

پۈتۈن مەملىكەتتە ھاجارالار ۋە ۋاخان كارىدورىدىكى ئاز سانلىق قەبىلىلەرئىسلام دىنىنىڭ شىئە مەزھىبى، ئىسمائىلىيە پىرقىغە ئەگەشكەندىن باشقا %85 دىن ئارتۇق ئاھالە ئىسلام دىنى سۈننى مەزھىبىدە.

پايتەخت: كابۇل، ئاھالىسى 2مىليۇن838مىڭ دۆلەت نوپۇسى: 31,056,997 زىمىنى: كۇۋادىرات كىلومېتىر 652مىڭ 300كىلومېتىر تىلى: ئاھالىنىڭ%45نى ئىگەللەيدىغان پۇشتۇ تىلى ۋە%26 نى ئىگەللەيدىغان دارا پارىس تىلى دۆلەت تىلى بولۇپ بۇلاردىن باشقا 3مىليۇن ھاجارا، 2مىليۇن600مىڭ ئۆزبېك ۋە 710مىڭ تۈركمەن، 300مىڭ بەلۇجى، 84مىڭ قىرغىز قاتارلىقلار پۇلى: ئافغانى، بىر ئافغانى=100پۇل. ئامېرىكا دوللىرى بىلەن ئايرىۋاشلىنىش نىسبىتى 46ئافغانى=بىر دوللار (2006), 49 ئافغانى=بىر دوللار(2003), 41 ئافغانى=بىر دوللار(2002) ئافغانىستاننىڭ2006-يىلى يىل ئاخىرىدىكى ئۇمۇمى مىللى ئىشلەپچىقىرىش دارامىتى 8مىليارت900مىليۇن دوللار بولۇپ كىشى بېشىغا 280دوللار توغرا كېلىدۇ. دىنى : پۈتۈن مەملىكەتتە ھاجارالار ۋە ۋاخان كارىدورىدىكى ئاز سانلىق قەبىلىلەرئىسلام دىنىنىڭ شىئە مەزھىبى، ئىسمائىلىيە پىرقىغە ئەگەشكەندىن باشقا 85% دىن ئارتۇق ئاھالە ئىسلام دىنى سۈننى مەزھىبىدە. دۆلەت گۈلى بۇغداي، دۆلەت بايرىمى (1919-يىلى) 8-ئاينىڭ 19-كۈنى ۋاقىت رايونى : ئورتا ئاسىيا ۋاقتى(-5ۋاقىت رايونى) دۆلىتىمىز بىلەن دىپلوماتىك مۇناسىۋەت ئورناتقان ۋاقتى: 1955-يىلى1-ئاينىڭ20-كۈنى قىسقىچە تارىخى: مىلادىدىن ئىلگىرى ئالىكساندىرىيە ئىمپىرىيىسىنىڭ بىر قىسمى بولغاندىن تارتىپ ئېلىمىزنىڭ غەربى قىسمى بىلەن سودا ۋە سىياسى ئالاقىلەردە بولغان. كېيىن شىمالى قىسمى تۈركلەرنىڭ، جەنۇبى قىسمى پۇشتۇلاردنىڭ ھۆكۈمرانلىقىدا بولۇپ كەلگەن. چىڭگىز ئىمپىرىيىسى دەۋرىدىن تاكى1532 -يىلىغىچە چاغاتاي خانلىقلىرىنىڭ باشقۇرۇشىدا بولغان.--1747يىلى بابۇرخان قۇرغان موغۇل ئىمپىرىيىسىنىڭ كابۇل، بەدەخشان، بەلىخ، ھىرات، قەندەھار ئۆلكىلىرى مۇستەقىللىق جاكارلىغان.1838-يىلىدىن1919-يىلىغىچە ئەنگىلىيە ئىمپىرىيىسىنىڭ 3قېتىملىق ھۇجۇمىغا، روسىيە ئىمپىرىيىسنىڭ 7قېتىملىق ھۇجۇمىغا تاقابىل تۇرغان. ئاخىرى ئىككى چوڭ ئىمپىرىيە قوشنا بولۇپ قېلىشتىن ساقلىنىش ئۈچۈن ئافغانىستان مۇستەقىللىغىنى ئېتىراپ قىلغان. 1979-يىلى سوۋېت ئىتىپاقى ئافغانىستاننى كومپارتىيىسىنى يۆلەشنى باھانە قىلىپ ئافغانىستانغا بېسىپ كىرگەن. ئافغانىستان پادىشاھلىغىنىڭ نامى ئافغانىستان دىمكىراتىك جۇمھۇرىيىتىگە ئۆزگەرتىلگەن. ھافغانىستان خەلقىنىڭ سوۋېت ئارمىيىسىگە قارشى قوراللىق كۈرىشى بىر كۈنمۇ توختىمىغانلىقتىن پۈتۈن دۇنيا خەلقىنىڭ ياردەم بېرىشى نەتىجىسىدە 1989-يىلى سوۋېت ئىتىپاقى ئافغانىستاندىن قوشۇن چېكىندۈرگەن. 1992-يىلى 4-ئاينىڭ28-كۈنى ئافغانىستان دۆلەت نامىنى ھازىرقىغا ئۆزگەرتكەن. ئافغانىستاندا زامانىۋى سانائەت ئاساسەن يوق بولۇپ نېفىت ۋە تەبىئى گاز بايلىقلىرى ئېچىلمىغان، ئاھالىنىڭ 80% دېھقانچىلىق ۋە چارۋىچىلىق بىلەن شۇغۇللىنىدۇ.

ئافغانىستان مەنزىرىلىرى

• 
  افغانىستاننىڭ جغرافىيلك ئورنى
• 
  شھرى كابول
• 
  كابۇلدا يېڭى بىر بىنا
• 
  غەربىي شىمال ئافغانىستان
• 
  شەرقىي ئافغانىستان
• 
  ئافغان فىرۇزەسى
• گېنېرال ۋە ئەلباشى ئورۇنباسارى راشىد دوستوم
  گېنېرال ۋە ئەلباشى ئورۇنباسارى راشىد دوستوم