رادىي

ئورنى Wikipedia
ئۇمۇمىي
ئىسمى
سىمۋولى
نومۇرى
ئىلمېنىت كاتېگورىيىسى
گۇرۇپپىسى
دەۋرى
كۆرۈنىشى
ئۆلچەملىك ئاتوم ئېغىرلىقى
فىزىكىلىق ئالاھىدلىكلىرى
ماددا ھالىتى
ئېرىش نۇقتىسى
قايناش نوقتىسى
زىچلىقى
پارلىنىش ئىسسىقلىقى
ئاۋاز سۈرئىتى
مول ھەجىمى
ئاتوم ئالاھىدلىكلىرى
كرىستاللىق تۈزۈلۈشى
ئاتوم رادىئۇسى
كوۋالېنتلىق رادىئۇسى
باشقا ئالاھىدلىكلىرى
ئېلېكتر مەنپىيلىكى
سېلىشتۇرما ئىسسىقلىق سىغىمى
توك ئۆتكۈزۈشچانلىقى
ئىسسىقلىق ئۆتكۈزۈشچانلىقى

1896 - يىلى فرانسىيىلىك ئالىم بېككېرېل تەجرىبە ئىشلەش جەريانىدا، قۇياش يورۇقلۇقى چۈشمىگەن ئەھۋالدا، قارا قەغەزگە ئورالغان ئۇران تۇزىنىڭمۇ سۈرەت نېگاتىپىنى نۇرلاندۇرغانلىقىنى بايقىغان. بۇنىڭدىن، ئۇ ئۇران تۇزىنىڭ سىرلىق بىر خىل نۇر چىقىرىدىغانلىقى، باشقىچە ئېيتقاندا، ئۇران ئېلېمېنتىنىڭ تەبىئىي رادىئوئاكتىپلىققا ئىگە ئىكەنلىكىگە ھۆكۈم قىلغان. بۇ بايقىلىش كيۇرى ئەر - خوتۇننىڭ ناھايىتى زور قىزىقىشىنى قوزغىدى. ئۇلار ئالدى بىلەن ئۇراننىڭ رادىئوئاكتىپلىق كۈچىنىشىنىڭ پەقەت ئۇراننىڭ سانلىق مىقدارىغا ئوڭ تاناسىپ بولۇپ، باشقا ئامىللارغا مۇناسىۋەتسىز ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىدى. ھەر خىل ئېلېمېنتلار ۋە ئۇلارنىڭ بىرىكمىلىرىنىڭ رادىئوئاكتىپلىق ئېففېكتلىرىنى سىستېمىلىق تەتقىق قىلىش ئارقىلىق، ئۇلار1898 - يىلى7 - ئايدا رادىئوئاكتىپ ئېلېمېنت پولونىينى بايقىدى. پولونىي دېگەن بۇ ئىسىمنى كيۇرى خانىم ئۆزىنىڭ ۋەتىنى پولشانى خاتىرىلەپ قويغان. شۇ يىلى11 - ئايدا، ئۇلار يەنە يېڭى بىر خىل رادىئوئاكتىپ ئېلېمېنت − رادېينى بايقىغانلىقىنى ئېلان قىلدى. بۇ بايقاش فىزىكا ساھەسىدىكىلەرنى يەنە بىر قېتىم لەرزىگە سالدى. ئەمما بەزى خىمىيە ئالىملىرى بۇنىڭغا شۈبھىلەنگەنىدى. بۇنىڭ ئۈچۈن، كيۇرى ئەر - خوتۇن ئىنتايىن جاپالىق شارائىتتا،54 ئاي ۋاقىتتا ئاندىن نەچچە ئون توننا ئاسفالت رۇدىسىدىن1 .0 گرام رادىي خلورىدنى تاۋلاپ چىقتى. ئەينى چاغدا ئۇلار ئامالسىزلىقتىن ئىنتايىن ئاددىي سايمانلاردىن پايدىلىنىپ توننا - توننا رۇدىلارنى بىر تەرەپ قىلغانىدى. ئۇلار چوڭ ئىدىشتا رۇدىلارنى ئېرىتىپ، تۆمۈر قازاندا ئېرىتمىنى ھورلاندۇرغان، كۈنلەپ - كۈنلەپ كۆپ مىقداردىكى غىدىقلىغۇچى ۋە چىرىتكۈچى تۇز كىسلاتاسى، سۇلفات كىسلاتاسى، ئاممونىي گىدروكسىد، شۇنداقلا سېسىق (پالاق) تۇخۇم پۇرىقى چىقىپ تۇرغان زەھەرلىك گاز − ھىدروگېن سۇلفىد بىلەن ھەپىلىشەتتى. كيۇرى خانىم كېيىن بۇ بىر بۆلەك «قەھرىمانلىق مەزگىل» نى ئەسلەپ مۇنداق دېگەن: «مەن بىر قېتىمدا20 كىلوگرام ماتېرىيالنى تاۋلىدىم، نەتىجىدە، كىچىككىنە كەپە تىندۇرما ماددا ۋە ئېرىتمىلەر قاچىلانغان چوڭ قۇتىلار بىلەن تولۇپ كەتتى، قاچىلارنى يۆتكەش، ئېرىتمىلەرنى تۆكۈش، قازاندا قايناۋاتقان ماتېرىياللارنى نەچچە سائەتلەپ توختىماستىن قوچۇپ ئېرىتىشلەر بولسا ھەقىقەتەن كىشىنى ئىنتايىن چارچىتىدىغان بىر خىل خىزمەت ئىدى.» رادىينىڭ بايقىلىشى رادىئوئاكتىپلىق ھادىسىلەرگە بولغان تەتقىقاتنى ئىلگىرى سۈرۈپ،19 - ئەسىردىكى بەزى ئەنئەنىۋى ئىلمىي نۇقتئىنەزەرلەرنى تەۋرىتىپ قويدى، شۇڭلاشقا رادىي كىشىلەر تەرىپىدىن «زامانىمىزنىڭ ئۇلۇغ ئىنقىلابچىسى» دەپ نام ئالدى..[1]

مەنبەلەر[تەھرىرلەش]


'يانتۇ خەت'==ئېلېمېنتلار دەۋرىي جەدۋىلى==

Group → 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Period ↓
1 1
H

2
He
2 3
Li
4
Be

5
B
6
C
7
N
8
O
9
F
10
Ne
3 11
Na
12
Mg

13
Al
14
Si
15
P
16
S
17
Cl
18
Ar
4 19
K
20
Ca
21
Sc
22
Ti
23
V
24
Cr
25
Mn
26
Fe
27
Co
28
Ni
29
Cu
30
Zn
31
Ga
32
Ge
33
As
34
Se
35
Br
36
Kr
5 37
Rb
38
Sr
39
Y
40
Zr
41
Nb
42
Mo
43
Tc
44
Ru
45
Rh
46
Pd
47
Ag
48
Cd
49
In
50
Sn
51
Sb
52
Te
53
I
54
Xe
6 55
Cs
56
Ba
*
72
Hf
73
Ta
74
W
75
Re
76
Os
77
Ir
78
Pt
79
Au
80
Hg
81
Tl
82
Pb
83
Bi
84
Po
85
At
86
Rn
7 87
 Fr
88
Ra
**
104
Rf
105
Db
106
Sg
107
Bh
108
Hs
109
Mt
110
Ds
111
Rg
112
Cn
113
Uut
114
Fl
115
Uup
116
Lv
117
Uus
118
Uuo

* لانتان سىستېمىسىدىكى ئېلېمېنتلار 57
La
58
Ce
59
Pr
60
Nd
61
Pm
62
Sm
63
Eu
64
Gd
65
Tb
66
Dy
67
Ho
68
Er
69
Tm
70
Yb
71
Lu
** ئاكتىنىدلار 89
Ac
90
Th
91
Pa
92
U
93
Np
94
Pu
95
Am
96
Cm
97
Bk
98
Cf
99
Es
100
Fm
101
Md
102
No
103
Lr