ئامبىروزىيە ئوتى

ئامبىروزىيە ئوتى بىر خىل ياۋا ئۆسىدىغان، يامان سۈپەتلىك ئوت. ئۇنىڭ ئەسلىي ماكانى شىمالىي ئامېرىكا بولۇپ، ئۇ پۈتۈن دۇنيا ئىتراپ قىلغان زىيانلىق ئۆسۈملۈكلەرنىڭ بىرى، ئۇنىڭ « ئۆسۈملۈكلەر قاتىلى » دېگەن نامى بار.

ئاساسىي ئۇچۇرلىرى

ئۇيغۇرچە نامى :ئامبىروزىيە ئوتى

ئىنگلىزچە نامى :Ambrosia artemisiifolia L.

تەۋەلىكى :ئۆسۈملۈكلەر دۇنياسى

تىپى :يېپىق ئۇرۇقلۇق ئۆسۈملۈكلەر تىپى

سىنىپى :قوش پەللىلىك ئۆسۈملۈكلەر سىنىپى

ئائىلىسى :مۇرەككەپ گۈللۈكلەر ئائىلىسى

ئۇرۇقداشلىرى :ئامبىروزىيە ئوتى

باشقا نامى :ئامبروزىن، ئەمەن يوپۇرماقلىق سۇ رەيھىنى، ئامېرىكا قىتئەسى ئەمىنى

كەنجى سىنىپى :ەرگىلىك گۈللۈكلەر كەنجى سىنىپى

ئەترىتى :قوڭغۇراقگۈل ئەترىتى

كەنجى ئائىلىسى :نەيچىسىمان گۈللۈكلەر كەنجى ئائىلىسى

جەمەتى :ئاپتاپپەرەس جەمەتى

قىسقىچە تونۇشتۇرۇش

3پارچەئامبىروزىيە ئوتىئامبىروزىيە ئوتى بىر خىل ياۋا ئۆسىدىغان، يامان سۈپەتلىك ئوت. ئۇنىڭ ئەسلىي ماكانى شىمالىي ئامېرىكا بولۇپ، ئۇ پۈتۈن دۇنيا ئىتراپ قىلغان زىيانلىق ئۆسۈملۈكلەرنىڭ بىرى، ئۇنىڭ « ئۆسۈملۈكلەر قاتىلى » دېگەن نامى بار. ئۇ قوش پەللىك ئۆسۈملۈكلەر ئەترىتى جۈخار گۈلى ئائىلىسىگە تەۋە ئۆسۈملۈك بولۇپ، بۇ تۈردىكى ئۆسۈملۈكلەرنىڭ پۈتۈن دۇنيادا 40 تىن ئارتۇق تۈرى بار، مەملىكىتىمىزدە ئىككى خىل تۈرى بار.

مۇندەرىجە

• قىسقىچە چۈشەندۈرۈش
• ئاساسىي ئۇچۇرلىرى
• قىسقىچە تونۇشتۇرۇش
• مورفولوگىيىلىك ئالاھىدىلىكى
• ئۆسۈش خۇسۇسىيىتى
• تارقىلىش دائىرىسى
• تۈرلەرگە خەۋپ يەتكۈزۈش
• ئېكولوگىيە
• گۈل چېڭىنىڭ زىيادە سەزگۈرلۈكى
• ئۆسۈملۈك ئەھۋالى
• يامرىشى
• تارقىلىش يوللىرى
• ئالدىنى ئېلىپ يوقىتىش ئۇسۇلى
• مېخانىكىلىق ئالدىنى ئېلىپ يوقىتىش
• خىمىيىلىك ئالدىنى ئېلىپ يوقىتىش
• سۈرەتلەر
• قامۇس باشبېتى

مورفولوگىيىلىك ئالاھىدىلىكى

4پارچەئامبىروزىيە ئوتىئامبىروزىيە ئوتى بىر يىللىق سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك، ئېگىزلىكى 20-150 سانتېمىتىر؛ غۇلى تىك، ئۈستى قىسمى كونۇس شەكىللىك،  شاخلىرىنىڭ قىرى بار، شالاڭ زىچ ئۆسكەن يىرىك تۈكلىرى بولىدۇ. تۆۋەنكى قىسمىنىڭ يۇپۇرمىقى بىر - بىرىگە ئۇدۇل ئۈسىدۇ، يۇپۇرماق سېپى قىسقا، ئىككىلەمچى پەيسىمان يېرىقنىڭ يېرىندىسى تار، سوقىچاق دۈم تېمىنە شەكىللىك، تولۇق گىرۋەكلىك، پۈتۈن گىرۋەكلىك، روشەن ، ئوتتۇرا تومۇرى، ئۈستۈنكى يۈزى قېنىق يېشىل رەڭدە، تۈكسىز تەرىپىدىن ئىنچىكە، قىسقا تۈكچىلىرى يېقىن، دۈمبىسى كۈلرەڭ يېشىل، تەرىپىدىن مەخپىي قىسقا يىرىك تۈك؛ ئۈستۈنكى قىسمىدىكى يوپۇرماقلىرى نۆۋەتلىشىپ ئۆسىدۇ، ساپسىز  تۇتقۇچسىز، يېرىلىشى پەيسىمان.

شەرقىي شىمالدا يېرىلغان ئۈچ يوپۇرماقلىق ئامبىروزىيە ئوتى كۆپ ئۆسىدۇ. ئامبىروزىيە ئوتى بىر يىللىق سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك. يېرىلغان ئۈچ يوپۇرماقلىق ئامبىروزىيە ئوتىنىڭ يوپۇرمىقى ئۇدۇل ئۆسىدۇ. ئۇنىڭ يوپۇرمىقى ئالىقانسىمان بولۇپ، ئۈچ يېرىدىن يېرىلغان، ئادەتتىكىسىنىڭ ياندىشىپ ئۆسىدۇ، يوپۇرمىقى پەيسىمان يېرىلغان بولىدۇ.

ئۆسۈش خۇسۇسىيىتى

4پارچەئامبىروزىيە ئوتىئامبروزىيە ئوتىنىڭ قايتا ھاسىل قىلىش كۈچى ئىنتايىن كۈچلۈك. پايە، تۈگۈن، چىۋىق تال، يىلتىز ھەممىسىدىن تۇراقسىز يىلتىز ئۆسۈپ چىقىدۇ، قەلەمچە قىلىپ تىككەندىن كېيىن يېڭى ئۆسۈملۈك تۈپى ھاسىل قىلىدۇ، ئۆسۈپ يېتىلىش مەزگىلى پەرقلىق بولىدۇ، چىققان مايسا 3 - ئايدىن باشلاپ ئىزچىل 11-ئايغىچە يەتتە ئاي داۋاملاشقان بولىدۇ؛

تارقىلىش دائىرىسى

4پارچەئامبىروزىيە ئوتىئەسلى ماكانى شىمالىي ئامېرىكا. جۇڭگونىڭ چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئاللىقاچان كۆندۈرۈلگەن ياۋا ئوت - چۆپلەرنىڭ بىر بولۇپ قالدى.  

دۇنيادىكى كۆپ قىسىم رايونلارغا كەڭ تارقالغان بولۇپ، مەلۇم تارقالغان دۆلەت ۋە رايون:

ئاسىيا : بېرما، مالايشىيا، ۋيېتنام، ھىندىستان، پاكىستان، فىلىپپىن، ياپۇنىيە، جوڭگو.

ئافرىقىدا : مىسىر، ماۋرىتىئۇس.

ياۋروپا : فرانسىيە، گېرمانىيە، ئىتالىيە، شۋېيتسارىيە، ئاۋسترىيە، شۋېتسىيە، ۋېنگرىيە، سابىق سوۋېت ئىتتىپاقى.

ئامېرىكا قىتئەسى : كانادا، ئامېرىكا، مېكسىكا، كۇبا، يامايكا، گۋاتېمالا، ئارگېنتىنا، بولىۋىيە، پاراگۋاي، پېرو، چىلى، برازىلىيە.

ئوكيانىيە : ئاۋسترالىيە.

جۇڭگودا : لياۋنىڭ، جى لىن، خېيلوڭجياڭ ، خېبېي، شەندۇڭ، جاڭسۇ ، جېجىياڭ، جياڭشى، ئەنخۇي، خۇنەن، شېنياڭ، تىيېلىڭ، دانتون، نەنجىڭ، نەنچاڭ، ۋۇخەن قاتارلىق شەھەرلەر.

تۈرلەرگە خەۋپ يەتكۈزۈش

ئېكولوگىيە

4پارچەئامبىروزىيە ئوتى ئۇنىڭ ئالاھىدە ھاياتىي كۈچى توپا يېپىش ۋە بېسىم، ئەسلىدىكى ئېكولوگىيىلىك سىستېمىنى بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىتىشىدىن كەلتۈرۈپ چىقارغان، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتى كېمىيىپ كتىدۇ، يەر تەركىبىدىكى سۇ تەركىبى ۋە ئوزۇقلۇق سەرپىياتى، يېزا ئىگىلكىگە ئېغىر زىيان كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ؛ ئامبروزىيە ئوتى يامراپ كېتىشى ئېكولوگىيەلىك مۇھىتقا بىر قەدەر چوڭ تەھدىت سالماقتا.

گۈل چېڭىنىڭ زىيادە سەزگۈرلۈكى

ئامبروزىيە ئوتى ئادەم بەدىنىگە بىۋاستە زىيىنى چېچەكلىگەندىن كېيىن گۈل چېڭى چىقىرىدۇ. بۇ ئوتى گۈل چېڭى تەركىبىدە سۇدا ئېرىيدىغان ئاقسىل بىلەن ئۇچراشقاندا سەزگۈرلۈكى ئېشىپ كېتىش خاراكتېرلىك ھالەت ئۆزگەرتىش رېئاكسىيىسى پەيدا قىلىدۇ، ئۇ كۈز پەسلىدە گۈل چېڭىغا سەزگۈرلۈك كېسىلى سېلىپ ئاسان سالامەتلىككە زىيانلىق بولغان كېسەللىك يەنى يېنىك يۆتىلىش، زىققا كېسەللىرىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئۆپكە گازلىق ئىششىقى ئېغىر كېسەللىك ئەھۋالىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

ئېكولوگىيە

4پارچەئامبىروزىيە ئوتى ئۇنىڭ ئالاھىدە ھاياتىي كۈچى توپا يېپىش ۋە بېسىم، ئەسلىدىكى ئېكولوگىيىلىك سىستېمىنى بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىتىشىدىن كەلتۈرۈپ چىقارغان، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتى كېمىيىپ كتىدۇ، يەر تەركىبىدىكى سۇ تەركىبى ۋە ئوزۇقلۇق سەرپىياتى، يېزا ئىگىلكىگە ئېغىر زىيان كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ؛ ئامبروزىيە ئوتى يامراپ كېتىشى ئېكولوگىيەلىك مۇھىتقا بىر قەدەر چوڭ تەھدىت سالماقتا.

گۈل چېڭىنىڭ زىيادە سەزگۈرلۈكى

ئامبروزىيە ئوتى ئادەم بەدىنىگە بىۋاستە زىيىنى چېچەكلىگەندىن كېيىن گۈل چېڭى چىقىرىدۇ. بۇ ئوتى گۈل چېڭى تەركىبىدە سۇدا ئېرىيدىغان ئاقسىل بىلەن ئۇچراشقاندا سەزگۈرلۈكى ئېشىپ كېتىش خاراكتېرلىك ھالەت ئۆزگەرتىش رېئاكسىيىسى پەيدا قىلىدۇ، ئۇ كۈز پەسلىدە گۈل چېڭىغا سەزگۈرلۈك كېسىلى سېلىپ ئاسان سالامەتلىككە زىيانلىق بولغان كېسەللىك يەنى يېنىك يۆتىلىش، زىققا كېسەللىرىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئۆپكە گازلىق ئىششىقى ئېغىر كېسەللىك ئەھۋالىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

ئۆسۈملۈك ئەھۋالى

يامرىشى

ئامبروزىيە ئوتى ئۆزلۈكىدىن 20-ئەسىرنىڭ 30 - يىللىرىدىن باشلاپ چېگرا سىرتىدىن جۇڭگوغا كىرگەن، شەرقىي شىمالدىكى ئۈچ ئۆلكىگە كىرگەندىن كېيىن، زىيىنى ئىنتايىن ئېغىر بولغان. بۇ خىل دۇنياۋى خاراكتېرلىك زىيان يەتكۈزىدىغان ئوت ئاللىقاچان مەملىكەتتىكى 19 ئۆلكە، شەھەرگە يامراپ، كىشىلەرنىڭ تەن سالامەتلىكىگە ئېغىر زىيان يەتكۈزگەن، مۇتەخەسسىسلەر مۇراجىئەت قىلدى جىددىي ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئۇختۇرىشى چىقاردى.

تارقىلىش يوللىرى

ئامبروزىيە ئوتىنىڭ مۇھىتقا ماسلىشىش ئىقتىدارى ئىنتايىن كۈچلۈك كۆپىيىش ئىقتىدارىغا ئىگە. ئىگىلىنىشىچە، بىر تۈپ يېتىلىشى ياخشى بولغان ئامبروزىيە ئوتى ئۇرۇقلۇق ئىشلەپچىقىرىش مىقدارى 7 - 100 مىڭ تال بولىدۇ، ئۇرۇقنىڭ شامالغا ئەگىشىپ، 100 نەچچە كىلومېتىر يىراق، ئادەم ئىزى باسمىغان جايلارغىچە بولىدىكەن، سۇ، قاتناش قوراللىرى قاتارلىق ھەر تەرەپكە بۇيۇملاردىن تارقىلىشى ئىنتايىن تېز.

يامرىشى

ئامبروزىيە ئوتى ئۆزلۈكىدىن 20-ئەسىرنىڭ 30 - يىللىرىدىن باشلاپ چېگرا سىرتىدىن جۇڭگوغا كىرگەن، شەرقىي شىمالدىكى ئۈچ ئۆلكىگە كىرگەندىن كېيىن، زىيىنى ئىنتايىن ئېغىر بولغان. بۇ خىل دۇنياۋى خاراكتېرلىك زىيان يەتكۈزىدىغان ئوت ئاللىقاچان مەملىكەتتىكى 19 ئۆلكە، شەھەرگە يامراپ، كىشىلەرنىڭ تەن سالامەتلىكىگە ئېغىر زىيان يەتكۈزگەن، مۇتەخەسسىسلەر مۇراجىئەت قىلدى جىددىي ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئۇختۇرىشى چىقاردى.

تارقىلىش يوللىرى

ئامبروزىيە ئوتىنىڭ مۇھىتقا ماسلىشىش ئىقتىدارى ئىنتايىن كۈچلۈك كۆپىيىش ئىقتىدارىغا ئىگە. ئىگىلىنىشىچە، بىر تۈپ يېتىلىشى ياخشى بولغان ئامبروزىيە ئوتى ئۇرۇقلۇق ئىشلەپچىقىرىش مىقدارى 7 - 100 مىڭ تال بولىدۇ، ئۇرۇقنىڭ شامالغا ئەگىشىپ، 100 نەچچە كىلومېتىر يىراق، ئادەم ئىزى باسمىغان جايلارغىچە بولىدىكەن، سۇ، قاتناش قوراللىرى قاتارلىق ھەر تەرەپكە بۇيۇملاردىن تارقىلىشى ئىنتايىن تېز.

ئالدىنى ئېلىپ يوقىتىش ئۇسۇلى

مېخانىكىلىق ئالدىنى ئېلىپ يوقىتىش

ئېتىز بەرپا قىلىش داۋامىدا ئامبروزىيە ئوتى كۈزلۈك ۋە ئەتىيازدا تىرنا ئارقىلىق ئېلىپ بېرىلىدۇ. كۈزلۈك ئۇرۇقىنى توپېغا 10 سانتىمېتىردىن تۆۋەن چاچسا بولىدۇ، ئامبروزىيە ئوتى ئۇرۇقى بىخلىنالمايدۇ. ئەتىيازدا  مايسا يىتىشكەندە تىرنا سېلىش ئارقىلىق ئامبروزىيە ئوتى مايسىسىنى كۆپ يوقىتىش ئېلىپ بارغىلى بولىدۇ.

خىمىيىلىك ئالدىنى ئېلىپ يوقىتىش

ئادەتتىكى خىمىيەلىك ئۇسۇل قوللىنىپ، ئالدىنى ئېلىپ يوقىتىش. گەرچە قىسقا ۋاقىت ئىچىدە ئۈنۈمى تېز، لېكىن، ناھايىتى نۇرغۇن مەبلەغ سەرپ قىلىنىدۇ، يەنە كېلىپ كەڭ كۆلەمدە كەلسە - كەلمەس دورىلار كەلتۈرۈپ چىقارغان مۇھىت بۇلغىنىش، قالدۇق زەھەر ۋە يېپىنچا ئۆسۈملۈكلەرنىڭ چېكىنىشى قاتارلىق بىر قاتار مۆلچەرلىگىلى بولمايدىغان ئېكولوگىيەلىك ئاقىۋەت كېلىپ چىقىشى مۇمكىن.

 

مېخانىكىلىق ئالدىنى ئېلىپ يوقىتىش

ئېتىز بەرپا قىلىش داۋامىدا ئامبروزىيە ئوتى كۈزلۈك ۋە ئەتىيازدا تىرنا ئارقىلىق ئېلىپ بېرىلىدۇ. كۈزلۈك ئۇرۇقىنى توپېغا 10 سانتىمېتىردىن تۆۋەن چاچسا بولىدۇ، ئامبروزىيە ئوتى ئۇرۇقى بىخلىنالمايدۇ. ئەتىيازدا  مايسا يىتىشكەندە تىرنا سېلىش ئارقىلىق ئامبروزىيە ئوتى مايسىسىنى كۆپ يوقىتىش ئېلىپ بارغىلى بولىدۇ.

خىمىيىلىك ئالدىنى ئېلىپ يوقىتىش

ئادەتتىكى خىمىيەلىك ئۇسۇل قوللىنىپ، ئالدىنى ئېلىپ يوقىتىش. گەرچە قىسقا ۋاقىت ئىچىدە ئۈنۈمى تېز، لېكىن، ناھايىتى نۇرغۇن مەبلەغ سەرپ قىلىنىدۇ، يەنە كېلىپ كەڭ كۆلەمدە كەلسە - كەلمەس دورىلار كەلتۈرۈپ چىقارغان مۇھىت بۇلغىنىش، قالدۇق زەھەر ۋە يېپىنچا ئۆسۈملۈكلەرنىڭ چېكىنىشى قاتارلىق بىر قاتار مۆلچەرلىگىلى بولمايدىغان ئېكولوگىيەلىك ئاقىۋەت كېلىپ چىقىشى مۇمكىن.