ئەرەب ئەلىفبەسى
ئەرەب ئەلىفبەسى ياكى ئەرەب ئېلىپبەسى، 7. ئەسرنىڭ ئۈچىنچى چارىكىدىن ئىتىبارەن ئەمەۋىي ۋە ئابباسىي ئىمپېرىيەلىرى ۋاسىتەسى بىلەن ئوتتۇرا شەرق مەركەزلىك كەڭ كەتكەن بىر ساھەگە يايىلىش ئىمكانى تاپقان ئىسلام دىنىنىڭ ئۆزلەشتۈرۈلگەن جۇغرافىيەلەردە قەبۇل كۆرگەن ئەلىفبەدۇر. دۇنيادا لاتىن ئەلىفبەسىدىن سوڭرە يېزىق تىلى سۈپىتىدە ئەڭ كۆپ قوللىنىلغان يېزىق سېستىمىسى ئېرۇر.
ئەرەب ئەلىفبەسى م.ك. 2-4 ئەرسرلەر ئاراسىدا نەباتى يېزىقىدىن تەرەققىي قىلغان بولىشى بىلەن بىرلىكتە كۈنىمىزگىچە يېتىپ كەلگەن ئەڭ قەدىمى يېزىق ئۆرنىكى م.ك. 6. ئەسرگە (زەبەد 512، ھارران 568) ئائىتتۇر. ئوڭدىن سولغا يازىلغان ئەرەب ئەلىفبەسىدە بولغان 28 ئۈزۈك تاۋۇشنىڭ 22 داسنىدى سامى ئەلىفبەدىن قەبۇل قىلىنغاندا شەكىل ئۆزگەرتكەن تاۋۇشلار بولۇپ، قالغان ئالتىسى ئەرەبچەگە خاستۇر.
كۆھنە دۇنيانىڭ ئۈچ بۈيۈك قىتئەسىدە، ئوخشىمىغان ئائىلەلەرگە مەنسۇب نۇرغۇن تىلغا تەتبىقلانغان ئەرەب ئەلىفبەسىگە، ھەرف قوشۇمچىلىرى كىرگۈزۈلگەن ۋە شۇنداق قىلىپ ئەلىفبەنىڭ ئىسلاھاتى يولىغا كىرىلگەندۇر. فارسلار بۇ ئىسلاھنى \چ\، \پ\ ۋە \ژ\ تاۋۇشلىرى ئۈچۈن ئوخشىمىغان ئىشارەتلەر ئىجاد قىلغان. تۈركلەر، بۇ ئىشارەتلەرنى فارسلاردىن ئۆز پېتى كىرگۈزگەن. تۈركچەدىكى \گ\ تاۋۇشى ئۈچۈن قوللىنىلغان كەف، ئوخشاش بىر ۋاقىتتا \ڭ\ ئۈچۈن ھەم قوللىنىلغان.
شۇنداق قىلىپ تۈرك تىلىدا ئەرەب ئەلىفبەسنىڭ تۇنجى ئەرەب يېزىقى ئىسلاھاتى روياپقا چىققان بولدى. ئەرەب ئەلىفبەسى ، 11. ئەسردە ئاساسىي ھەرف سېستىمىسى بىلەن تۈركىلەر تامانىدىن قوللىنىلىشقا باشلىغان چە بۇ ئەسنادا تېخى فارس ئەرەب ئەلىفبەسىدىكى ھەرفلەرنىڭ تۈرك ئەرەب ئەلىفبەسىدە يەر ئالمىغانلىقى تۈشىنىلمەكتە.
ئۇيغۇرلار ئىسلامىيەتكە قاۋۇشقان تارىختىن بېرى ئەرەب ئەلىفبەسى قوللانماقتا، فەقەت 1960-1980 ئارىسى يېڭى يېزىق نامىدا لاتىن ئەلىفبەسى قوللىنىلغان.
ھەرفلەر
[تەھرىرلەش]| ﺍ | ب | ت | ث | ج | ح | خ |
| د | ذ | ر | ز | س | ش | ص |
| ض | ط | ظ | ع | غ | ف | ق |
| ك | ل | م | ن | هـ | و | ي |
| يۇنىكود | يېزىلىش | ئىسمى | تەرجىمە | فونېتىك تەڭدىشى (IPA) | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| يالغۇز | ئاخىرىدا | ئوتتۇرىدا | باشتا | ||||
| ا | ﺍ | ﺎ | — | elif | ʾ / ā | /aː/ | |
| ب | ﺏ | ﺐ | ﺒ | ﺑ | be | b | /b/ |
| ت | ﺕ | ﺖ | ﺘ | ﺗ | te | t | /t/ |
| ث | ﺙ | ﺚ | ﺜ | ﺛ | s̠e | ṯ (th, θ) | /θ/ |
| ج | ﺝ | ﺞ | ﺠ | ﺟ | cīm | ǧ (j, g) | [ʤ] / [ʒ] / [ɡ] |
| ح | ﺡ | ﺢ | ﺤ | ﺣ | ḥā | ḥ | /ħ/ |
| خ | ﺥ | ﺦ | ﺨ | ﺧ | ḫa | ḫ (kh, x) | /x/ |
| د | ﺩ | ﺪ | — | dāl | d | /d/ | |
| ذ | ﺫ | ﺬ | — | z̠el | ḏ (dh, ð) | /ð/ | |
| ر | ﺭ | ﺮ | — | ra | r | /r/ | |
| ز | ﺯ | ﺰ | — | ze | z | /z/ | |
| س | ﺱ | ﺲ | ﺴ | ﺳ | sīn | s | /s/ |
| ﺵ | ﺶ | ﺶ | ﺸ | ﺷ | şīn | š (sh) | /ʃ/ |
| ص | ﺹ | ﺺ | ﺼ | ﺻ | ṣād | ṣ | /sˁ/ |
| ض | ﺽ | ﺾ | ﻀ | ﺿ | ḍād | ḍ | /dˁ/ |
| ط | ﻁ | ﻂ | ﻄ | ﻃ | ṭā (tı) | ṭ | /tˁ/ |
| ظ | ﻅ | ﻆ | ﻈ | ﻇ | ẓa (zı) | ẓ | /ðˁ/ / /zˁ/ |
| ﻉ | ﻉ | ﻊ | ﻌ | ﻋ | ayn | ʿ | /ʕ/ |
| ﻍ | ﻍ | ﻎ | ﻐ | ﻏ | gayn | ġ (gh) | /ɣ/ |
| ف | ﻑ | ﻒ | ﻔ | ﻓ | fe | f | /f/ |
| ق | ﻕ | ﻖ | ﻘ | ﻗ | kāf | q | /q/ |
| ك | ﻙ | ﻚ | ﻜ | ﻛ | kef | k | /k/ |
| ل | ﻝ | ﻞ | ﻠ | ﻟ | lām | l | /l/, (/lˁ/ yalnızca Allah lafzında) |
| م | ﻡ | ﻢ | ﻤ | ﻣ | mīm | m | /m/ |
| ن | ﻥ | ﻦ | ﻨ | ﻧ | nūn | n | /n/ |
| ه | ﻩ | ﻪ | ﻬ | ﻫ | he | h | /h/ |
| و | ﻭ | ﻮ | — | vāv | w / k | /w/ / /uː/ | |
| ي | ﻱ | ﻲ | ﻴ | ﻳ | ye | y / ḫ | /j/ / /iː/ |
مەنبەلەر
[تەھرىرلەش]
|
بۇ ماددا بىر دەسلەپكى نۇسخىدۇر، بۇ ماددىنى كېڭەيتىش ياكى ئالاھىدە دەسلەپكى نۇسخا قېلىپلىردىن بىرنى قويۇپ ۋىكىپېدىيەگە توھپە قوشالايسىز. |