بىرىنچى فرانسىيە ئىمپېرىيىسى

بىرىنچى فرانسىيە ئىمپېرىيىسى، رەسمىي ھالدا فرانسىيە جۇمھۇرىيىتى، [lower-alpha 2] ئاندىن فرانسىيە ئىمپېرىيىسى ( French  ; لاتىنچە : Imperium Francicum ) 1809-يىلدىن كېيىن، ئۇ يەنە ناپالېئون فرانسىيەسى دەپمۇ ئاتىلىدۇ، 19-ئەسىرنىڭ بېشىدا ناپالېئون بوناپارت ھۆكۈمرانلىق قىلغان ئىمپېرىيە بولۇپ، 19-ئەسىرنىڭ بېشىدا ياۋروپا چوڭ قۇرۇقلۇقىنىڭ كۆپ قىسمىدا فرانسىيەنىڭ زومىگەرلىكىنى قۇرغان. ئۇ 1804-يىلى 5-ئاينىڭ 18-كۈنىدىن 1814-يىلى 4-ئاينىڭ 11-كۈنىگىچە داۋاملاشتى، يەنە 1815-يىلى 20-مارتتىن 1815-يىلى 7-ئىيۇلغىچە قىسقىچە داۋاملاشتى.

گەرچە فرانسىيە 17-ئەسىرنىڭ بېشىدىن باشلاپ چەتئەللەردە مۇستەملىكىچى ئىمپېرىيە قۇرغان بولسىمۇ، ئەمما فرانسىيە دۆلىتى فرانسىيە ئىنقىلابىدىن كېيىن بوربون ۋە جۇمھۇرىيەت دەۋرىدە بىر پادىشاھلىقنى ساقلاپ كەلگەن. تارىخچىلار ناپالېئون ھاكىمىيىتىنى جىيەنى ناپالېئون III ھۆكۈمرانلىق قىلغان ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئىككىنچى ئىمپېرىيىسى (1852 - 1870) دىن پەرقلەندۈرگەن بىرىنچى ئىمپېرىيە دەپ ئاتايدۇ.

1804-يىلى 5-ئاينىڭ 18-كۈنى، ناپالېئون فرانسىيەنىڭ ئىمپېراتورى ( Empereur des Français ) ئۇنۋانىغا ئېرىشتى، pronounced [ɑ̃.pʁœʁ de fʁɑ̃.sɛ] ) فرانسىيە Sénat conservateur ھەمدە 1804-يىلى 12-ئاينىڭ 2-كۈنى تاج كىيگەن، فرانسىيە كونسۇلخانىسى ۋە فرانسىيە بىرىنچى جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئاخىرلاشقانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇنىڭ تاج كىيگەن بولۇشىغا قارىماي، ئىمپېرىيە 1809-يىلغىچە داۋاملىق «فرانسىيە جۇمھۇرىيىتى» دەپ ئاتالغان. فرانسىيە ئىمپېرىيىسى ئاۋىستىرىيە، پرۇسسىيە، روسىيە، ئەنگىلىيە ۋە ئىتتىپاقداش دۆلەتلەرگە قارشى ئۈچىنچى بىرلەشمە ئۇرۇشتا كۆرۈنەرلىك غەلىبە قىلىش ئارقىلىق ياۋروپا چوڭ قۇرۇقلۇقىدا ھەربىي ئۈستۈنلۈكنى قولغا كەلتۈردى، بولۇپمۇ 1805-يىلى ئاۋستېرلىتز ئۇرۇشىدا فرانسىيەنىڭ ھۆكۈمرانلىق ئورنى تۆتىنچى بىرلەشمە ئۇرۇشىدا، 1806-يىلى جېنا-ئاۋېرستېدت ئۇرۇشى ۋە 1807-يىلى فرىدلاند ئۇرۇشىدا، ناپالېئوننىڭ 1815-يىلى ۋاتېرلو ئۇرۇشىدا ئاخىرقى مەغلۇبىيىتىدىن ئىلگىرى يەنە بىر قېتىم ئىسپاتلاندى.

كوللىكتىپ ناپالېئون ئۇرۇشى دەپ ئاتالغان بىر يۈرۈش ئۇرۇشلار فرانسىيەنىڭ تەسىرىنى غەربىي ياۋروپا ۋە پولشاغا كېڭەيتتى. 1812-يىلى ئەڭ يۇقىرى پەللىگە چىققاندا، فرانسىيە ئىمپېرىيىسىنىڭ 130 تارمىقى بار بولۇپ، 44 مىليون سۇبيېكتنى باشقۇرىدۇ، گېرمانىيە، ئىتالىيە، ئىسپانىيە ۋە پولشادا كەڭ كۆلەملىك ھەربىي مەۋجۇتلۇقىنى ساقلاپ، ئاۋىستىرىيە ۋە پرۇسسىيەنى ئىتتىپاقداش دەپ قارايدۇ. فرانسىيەنىڭ دەسلەپكى غەلبىسى ئىنقىلابنىڭ نۇرغۇن ئىدىئولوگىيىلىك ئالاھىدىلىكلىرىنى ياۋروپاغا ئېكسپورت قىلدى: ناپالېئون كودىنىڭ پۈتۈن قىتئەگە كىرگۈزۈلۈشى قانۇن باراۋەرلىكىنى كۈچەيتتى، زاسېداتېللار ئۆمىكى تۈزدى ۋە ئاجرىشىشنى قانۇنلاشتۇردى، دېڭىز تەۋەلىكى ھەققى ۋە دېڭىز-ئوكيان ئەدلىيەسى ئەمەلدىن قالدۇرۇلدى، ئاقسۆڭەك ئىمتىيازدىن باشقا بارلىق جايلاردا. پولشا. [11] فرانسىيەنىڭ 1814-يىلى مەغلۇبىيىتى (ئاندىن 1815-يىلى يەنە)، بىرىنچى فرانسىيە ئىمپېرىيىسىنىڭ ئاخىرلاشقانلىقى ۋە بۇربوننى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنىڭ باشلانغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ.