تىلشۇناسلىق

Tılşunaslıq tıllarnı tätqıq qılı'dığan fän. Bir tilşunas adättä müeyyen bir näççä tıllarnı tätqiq qıla, ämma ilmî tətqiqat obyekti til'nıñ umumî xususıyyetini ögeniş. Tilşunaslar tätqiq qılı'dığan suâllarniñ içide:

İnsanlar tiliniñ hayvan alaqa sistemileri din qandaq färqı bar?

İnsanlar tılları'nıñ arası'da qandaq orta nuqtalar bar?

Canlıq til, yazma til ve işaret tiliniñ mûnâsivetleri qandaq?

Til insan'nıñ başqa qılıqların'da qandaq tesir qılıdu?

Başqa fänlärdän,tılşunaslıq'nıñ vezipisi dûnya tuğruluq memulat yiğiş tıl hemme kişiler tärifi'din iştili'du ve insanî mûnâsivetler'nıñ asasî bolıdu. Şuña tılşunaslar'dın élin'ğan melumatlar'da urğaun emelî qullınış bolıdu. Mesilin

ھازىرغىچە تەتقىق قىلىنمىغان تىللار قانداق ئانالىز قىلىنىپ يېزىلسا بولىدۇ؟
چەت ئەللىك تىللار قانداق ئوقۇتۇلسا بولىدۇ؟
قانداق قىلساق كومپيۇتېر ئىنسانلارنىڭ تىلىنى چۈشىنەنەلەيدۇ ۋە ئۇلارنىڭ تىلىدا سۆزلىيەلەيدۇ؟
گاچا ياكى كېكەش ئادەم قانداق داۋالانسا بولىدۇ؟
تىل تۇغرىسىدىكى قانۇنىي ئىشلار قانداق ھەل قىلىنسا بولىدۇ؟

تىلشۇناسلىقنىڭ بۆلەكلىرى\قىسىملىرى

تىل مۇرەككەپ ھادىسە، شۇڭا تىلشۇناسلىقتا بىرنەچچە بۆلەكلەر بار.

فونېتىكا

تاۋۇشلارنى تەتقىق قىلىدىغان تارماق. ئۇ تىلنىڭ ئاۋاز تەركىبى ۋە ئاساسىي ئاۋاز جەريانلىرىنى تەتقىق قىلىدۇ. فونېتىكا مۇتەخەسسىسلىرى ئىنسان ئورگانلىرىدىن تاۋۇشلارنىڭ چىقىشى،ئۇلارنىڭ ئاۋاز چىقىرىشى ۋە تاۋۇشلارنىڭ قانداق ھېس قىلىنىشىنى تەتقىق قىلىدۇ.

فونولوگىيە

تىللارنىڭ تاۋۇش سىستېمىلىرىنى تەتقىق قىلىدىىغان تارماق. فونولوگىيە مۇتەخەسسىسلىرى تىلدا تاۋۇشلارنىڭ پەرق قىلىنىشى (مەسىلەن، ئۇيغۇر تىلىدا «ۈ» ۋە «ۇ» دېگەن تاۋۇشلار پەرق قىلىنىدۇ، لېكىن ئىنگلىز تىلىدا بۇ تاۋۇشلار پەرق قىلىنمايدۇ)، تاۋۇشلارنىڭ قانداق سۆزلەرگە بىرلىشىشى (مەسىلەن ئۇيغۇر تىلىدا سۆزلەرنىڭ بىرىنچى تاۋۇشى «ڭ» بولالمايدۇ، ئەمما ۋېيتنام تىلىدا بولىدۇ) قاتارلىق ئىشلارنى تەتقىق قىلىدۇ.

مورفولوگىيە

سۆزلەرنىڭ تۈزۈلمىسىنى تەتقىق قىلىدىغان تارماق. سۆزلەر قانداق كىچىكرەك بۆلەكلەردىن قورۇلىدۇ؟ مەسىلەن، نېمىشقا ئۇيغۇر تىلىدا «يېيىلىدۇ» ۋە «يېيەلەيدۇ» دېگەن سۆزلەر بار، ئەمما «يېيىلەلەيدۇ» دېگەن سۆز يوق؟

سىنتاكسىس

جۈملىلەرنىڭ تۈزۈلمىسىنى تەتقىق قىلىدىغان تارماق. جۈملە قانداق سۆزلەر بىلەن قۇرۇلىدۇ؟ سىنتاكسىس مۇتەخەسسىسلىرى سۆزلىگۈچىنىڭ قانداق قىلىپ مەلۇم سۆزلەرنى ئىشلىتىپ جۈملىلەرنى ھاسىل قىلىشى، نېمىشقا بىر جۈملىنىڭ كۆپ مەنىسى بولىشى ۋە شۇنىڭغا ئوخشىغان مەسىلىلەرنى تەتقىق قىلىدۇ.

سېمانتىكا

سۆزلەر ۋە جۈملىلەرنىڭ مەنىسىنى تەتقىق قىلىدىغان تارماق. سېمانتىكا مۇتەخەسسىسلىرى جۈملە بۆلەكلىرىنىڭ مەنىلىرى ۋە ئورنىغا ئاساسەن ياسالغانلىقىنى تەتقىق قىلىدۇ.

مەنبەلەر

بۇ ماددا بىر دەسلەپكى نۇسخىدۇر، بۇ ماددىنى كېڭەيتىش ياكى ئالاھىدە دەسلەپكى نۇسخا قېلىپلىردىن بىرنى قويۇپ ۋىكىپېدىيەگە توھپە قوشالايسىز.