Xuyzu

УЙҒУРЧӘ, [[{{{2}}}|ئۇيغۇرچە]]

Xuyzu milliti

Xuyzularning millet nami we menbesi

Shinjang- sherqqe köchken musulman ejdatlirining quruqluqtiki muqerrer öter yoli, shunga bu yerde nahayiti burunla xoyzularning ejdadliri oltoraqliship qalghan.

Mungghullar gherbiy yurtni istila qilghanda, ottura asiya, iran qatarliq jaylardin yighiwalghan köchmenlerni zor türkümde tengri téghining shimaliy baghridiki édirliqlargha köchürüp kélip, atliq tingtingchi qoshungha yaki herqaysi qosh(küre)largha qoshuwetken, sung sulalisi padishahi gawzungning shyenchunchun 9-yili(1273-yili), yu'en sulalisi tunji xani qublay musulman ahalilirini «udul kelgen yerde jama'ege qoshulup, chégra ahalisi bilen barawer yashash»qa buyridi. Shuning bilen zor türkümdiki musulmanlar béshbaliqning sherqiy yaki gherbidiki herqaysi herbiy ponkitlirining etrapida olturaqliship, deslepki musulman boz yer igiligüchilerdin bolup qaldi. «Yü'en sulalisi tarixi.shizuning terjimihali»da xatirilinishiche: yu'en sulalisi yilliridin kéyin(1264~1294)gha kelgende, shinjang téngjyér(hazirqi fukang)da 3000 a'ililik boz yer igiligüchi musulman barliqqa kelgen. Ming sulalisining yunglé, shu'endé yilliri, erebistandin kelgen sodigerler qumulda olturaqlashqan.

Ming sulalisining wenli 20-yili(1592), shiningliq xuyzularning axuni nurshi mekkige bérip seyyariy oqup qaytip kelgende, 800din artuq muxlisni bashlap qomulgha kélip olturaqlashqan.

Ching sulalisi dewride, esker turghuzup boz yer özleshtürüsh yolgha qoyulghanliqtin, shenshi, genshu, ningshya, chingxey ölkiliridiki xuyzu ahaliliri shinjanggha kélip, shinjangdiki xuyzu ahalilirining nopusini téz köpeytiwetti. Ching sulalisi dewride shenshi, gensulardiki xuyzular köp qétim qozghilang kötürüp, meghlup bolghandin kiyin, türküm-türkümlep shinjanggha chékinip kélip olturaqlashti.

Chingxeyning xu'angjung nahiyisidiki xuyzularning qozghilingi meghlup bolghandin kiyin, 6000din artuq adem imzalanghan buyruqqa asasen lopnurgha sürgün qilindi. Kéyin bu ademler qara sheherge köchüp kélip olturaqliship, hazirqi qara sheherdiki shining shéwiside sözlishidighan xuyzularning menbesi bolup qaldi.

19-Esirge kelgende dixu'a(ürümchi) shehiridiki xuyzu ahalisining nopusi manju-xenzu milletliri nopusining yighindisidin éship ketti. Ili, manas etrapida olturaqlashqanlar téximu köp boldi.

Rusiyiliklerning tekshürüshige asaslanghanda, yaqup beg topilang kötürgen mezgilde, jenubiy shinjangdiki xuyzu eskerlerning toy qilghanliri 1500 iken. Buningdin eyni chaghda xuyzularning jenubiy shinjanggha xéli omumyüzlük tarqalghanliqini köruwélishqa bolidu. Mingoning 5-yili(1916-yili)diki shinjang nopusining istatstika matériyaligha asaslanghanda, shinjangdiki xuyzularning sani 250000gha yétip, pütün shinjang omumiy nopusining