توققۇزغۇزلار
توققۇز غۇزلار ياكى جاۋۋۇ توققۇز ئۇرۇقى (خەنزۇچە:昭武九姓؛ پىنيىن: zhāowǔ jiǔxìng)، جەنۇب-شىمال سۇلالىلەر دەۋرى (420-589)، سۇي سۇلالىسى (581-618) ۋە تاڭ سۇلالىسى (618-907) دەۋرىدە سوغدىيانا (ماۋەرائۇننەھر)دە سوغدىلار (粟特) نىڭ توققۇز شەھەر دۆلىتىدۇر. توققۇز ئۇرۇقلۇق غۇزلار (九姓胡 jiǔ xìng hú) دەپمۇ ئاتالغان.
ياۋچىلار ھۇنلارغا يېڭىلىپ پامىر تاغلىرىغا توغرا كەتكەن. چىلىيەنشەن تېغىدىكى جاۋۋۇ قەلئەسى (祁連山昭武城 qí lián shān zhāo wǔ، بۇگۈنكى گەنسۇ ئۆلكىسى جاڭيې شەھرى لىنزې ناھىيىسى) دىن كۆچكەن ياۋچىلارنىڭ ئەۋلادلىرىدىن بولغان خان جەمەتى قەيەرگە جايلاشقان بولسا شۇ يەر دائىما جاۋۋۇ ڧامىلىسىنى قوللانغانلىقى ئۈچۈن «جاۋۋۇ توچچۇز ئۇرۇقى» دەپ ئاتالغان.
جەنۇبىي ۋە شىمالىي سۇلالىلەر دەۋرىدە يەندا (懨噠 yān dā)، سۈي سۇلالىسى دەۋرىدە غەربىي كۆكتۈرك خانلىقىنىڭ ئەگەمەنلىكى ئاستىغا كىرگەن. تھنە خانلىقى دەۋرىدە كاڭجۈ قورۇقچىبەگ مەھكىمىسى (康居都戸府 kāngjū dōuhùfǔ) قۇرۇلغان ۋە ئەنشى قورۇقچىبەگ مەھكىمىسىگە (安西都護府 ānxī dōuhùfǔ) باغلانغان.
750- يىلى گاۋ شىيەنجى قۇماندانلىقىدىكى تاڭ ئوردۇسى شاش (تاشكەنت) قرالى ۋە ئائىلىسىنى تۇتۇپ چاڭئەنگە ئېلىپ بېرىلغاندىن كېيىن شاش شاھزادىسى ئەبۇ مۇسلىم خۇراسانىدىن ياردەم سورىدى. بۇ تالاس جېڭىنى تۇغدۇرغان. ئەبۇ مۇسلىم زىياد ئىبىن سالىھ قۇماندانلىقىدىكى ئابباسىي ئوردۇسىنى يوللىغان ۋە گاۋ شىيەنجىنىڭ تاڭ ئوردۇسىنى يەڭگەن.
جاۋۋۇلار تىجارەتكەماھىر بولۇپ جۇڭگو بىلەن تىجارەت قىلاتتى. شىر، قاپلان ۋە ڧەرغانە ئېتى (دۇلدۇل) جاۋۋۇلار تەرىپىدىن جۇڭگوغا ئېلىپ كىرىلگەن. ئەڭ كۆپ سەمەرقەند ۋە كېشلىك ۋە شىئەن ۋە لوياڭدا ئىلىپ بېرىلغان قېزىشلاردا جاۋۋۇلاردىن ساۋ (曹)، شى (石)، مى (米)، خې (何)، كاڭ (康)، ئەن (安) تەگئاتلار يېزىلغان مازارلار چىقىرىلغان.
تاڭ خانەدانى قۇرۇلغاندا ئەسكىرىي ياردەم بەرگەن ۋە قۇشۇندا يەر ئالغان.
An Shi isyanı çıkaran General An Lushan (安祿山 ān lùshān) babası Soğd annesi Göktürklü olan Semerkeandlı ve Shi Siming (史思明 shǐ sīmíng) ise Keşli idi. Tang Hanedanı'nın ünlü generali Ge Shuhan (哥舒翰 gē shūhàn)'nın babası Göktürk ve annesi Soğd idi.
- 康國 (kāng guó) (薩末鞬, 颯秣建) Semerkand (Farsça: سمرقند Samarqand)
- 史國 (shǐ guó) Keş = bugünkü Şehr-i Sebz
- 安國 (ān guó) (布豁, 捕喝建) Buhara (Soğdca: βuxārak, Farsça: بُخارا Boxârâ)
- 曹國 (cáo guó) Khabudan
- 石國 (shí guó) (者舌, 柘支, 赭時) Taşkent, Çaç veya Şaş (Soğdca: Čāč, Farsça: چاچ Chāch)
- 米國 (mǐ guó) Pencikent Mâymurg (yaygın tezlere göre)
- 何國 (hé guó) Kuşanya
- 火燖國 (huǒ xún guó) Harezm (Farsça: خوارزم Khwārazm) (Hive)
- 戊地國 (wù dì guó) Bilinmemektedir.
Diğer Soğd kent-devleti olarak şunlardan bahsedilmektedir:
括穆 (kuò mù), 東安 (dōng ān), 畢 (bì), 沛捍 (pèi hàn), 那色波 (nà sè bō), 烏那曷 (wū nà hé), 穆 (mù), 漕 (cáo)
Kaynakça
[تەھرىرلەش]- 蔡鸿生：《唐代九姓胡与突厥文化》
- Japonca Wikipedia
- Çince Wikipediaقېلىپ:Çin-tarihi-taslak
مەنبەلەر
[تەھرىرلەش]
|
بۇ ماددا بىر دەسلەپكى نۇسخىدۇر، بۇ ماددىنى كېڭەيتىش ياكى ئالاھىدە دەسلەپكى نۇسخا قېلىپلىردىن بىرنى قويۇپ ۋىكىپېدىيەگە توھپە قوشالايسىز. |