رىم رەقەملىرى
رىم رەقەملىرى ياكى رومەن رەقەملىرى ساناق سېستىمىسى قەدىمىي رىم مەنبەلىكتۇر. ياۋروپادا ئوتتۇرا ئەسرنىڭ ئاخىرىقى دەۋىرلىرىگىچە كەڭ قوللىنىلغان.
رەقەملەر
[تەھرىرلەش]رەقەملەر تۆۋەندە كۆرسىتىلگەن شەكىلدە، لاتىن ئەلىڧبەسىدىكى بەزى رەقەملەر بىلەن ئىپادىلەنگەن.
| سېمۋول | قىممىتى |
|---|---|
| S | 0.5 (يېرىم) (لاتىنچە: قېلىپ:تىل) |
| I | 1 (بىر) (لاتىنچە:قېلىپ:تىل) |
| V | 5 (بەش) (لاتىنچە:قېلىپ:تىل) |
| X | 10 (ئون) (لاتىنچە:قېلىپ:تىل) |
| L | 50 (ئەللىك) (لاتىنچە:قېلىپ:تىل) |
| C | 100 (يۈز) (لاتىنچە:قېلىپ:تىل) |
| D | 500 (بەش يۈز) (لاتىنچە:قېلىپ:تىل) |
| M | 1000 (مىڭ) (لاتىنچە:قېلىپ:تىل) |
دەسلەپكى ئون رەقەم:
بەزى سانلار
[تەھرىرلەش]- XIV = 14
- XXIV = 24
- XXXII = 32
- XXXXVIII = 48 (XLVIII olarak da yazılabilir. L, X'ten sonra geldiğinde 50'den 10 eksik anlamını taşıdığından 40 sayısına tekabül eder.)
- LX = 60
- LXVIII = 68
- XCVI = 96
- CLIX = 159
- CCXVII = 217
- DCCXCIII = 793
- MMMMCDXXXII = 4432
ئىشلىتىش ئۇسۇلى
[تەھرىرلەش]ئازايتىش ئۇسۇلى
[تەھرىرلەش]Roma rakamları yazılırken aynı harf üç kezden daha fazla tekrar edilmez. Bunun sonucunda da 4, 9, 40, 90, 400 ve 900 sayılarının modern zamanlarda daha sık kullanılan, küçük değerli sembollerin büyük değerli sembollerin soluna yazıldığında değerlerinin çıkarılmasına dayanan, farklı yazılış şekilleri vardır:
| Roma rakamları ile | IV | IX | XL | XC | CD | CM |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Batı Arap rakamları ile | 4 | 9 | 40 | 90 | 400 | 900 |
Yine bu kuralla Roma rakamları ile yazılabilecek karakter sayısı açısından en uzun sayının 3888 (MMMDCCCLXXXVIII) olduğu görülür. Ancak Roma rakamlarında M'den büyük bir rakam olmadığından l000'den sonraki sayılarda bu kural bozulabilmektedir. Örneğin 4000, MMMM şeklinde yazılır. Soldaki rakamı sağdakinden çıkarıp yeni bir sayı elde etme yöntemi, sayıların okunuşunda ve dört işlemin uygulamalarında çeşitli karışıklıklara yol açmaktadır. Örneğin 1999'u gösteren MCMXCIX sayısının okunabilmesi için M CM XC IX biçiminde ayrılması gerekir. Burada M 1000'i, CM 900'ü (1000-100), XC 90'ı (100-10), IX ise 9'u (10-1) gösterir.
Çıkarmadaki hatalar
[تەھرىرلەش]Roma rakamlarıyla çıkarma işlemi yapılırken, büyük sayıdaki sembollerden küçük sayıdakiler çıkarılır. Ancak 4 ve 9 sayılarını kullanırken yapılan işlemlerde, eksiltme yönteminden kaynaklanan bazı hatalar oluşmaktadır. Örneğin, 49'dan (XLIX) 24 (XXIV) çıkarılığında geriye L-V 'den 45 kalmaktadır. Bu sorun eldeli çıkarma işleminde de göze çarpmaktadır. Örneğin 13'ten (XIII) 9'u (IX) çıkarırken geriye 2 (II) kalır.
Sıfır ve basamak kavramı
[تەھرىرلەش]Romen rakamlarında sıfır sayısı ve basamak kavramı yoktur. Rakam, ifade ettiği sembol kadardır; yani X rakamı, hangi basamakta olursa olsun 10 'dur. Halbuki günümüzde kullandığımız Arap rakamlarında 1 tek başınayken 1 'dir, ancak bir soldaki haneye geçtiğinde 10 değerini, iki soldaki haneye geçtiğinde de 100 değerini alır.
Büyük sayıların gösterimi
[تەھرىرلەش]Roma rakamlarında, bir sayının bin katını göstermek için sembolün üzerine bir yatay çizgi, milyon katını göstermek için de ilgili sembolün üzerine iki yatay çizgi ile ifade edilir.
V = 5.000
X = 10.000
L = 50.000
C = 100.000
D = 500.000
M = 1.000.000
ئىشلىتىلىش دائىرىسى
[تەھرىرلەش]Tüm bu nedenlerle günümüzün karmaşık işlemlerinde Roma rakamlarının kullanılması ideal değildir ve dört işlem yapma zorluğundan dolayı günümüzde fazla kullanılmamaktadırlar. Sıfır sayısının modern aritmetik sisteme katılmasıyla yeterlilikleri azalmıştır. Bazı usuller geliştirilse de, çok büyük sayılar söz konusu olduğunda, yetersiz kalmaktadırlar. Ancak yine de kitap sayfalarını numaralandırma, madde işaretleri, saatler gibi dekoratif amaçlı bazı kullanım alanları vardır. Roma rakamlarının kullanışsızlığına örnek olarak şu anekdot verilebilir: Şöyle ki, Roma Forum Meydanı’ndaki süslü hitabet kürsüsünün “Columna Restrata” sütünunda 2.200.000 sayısını belirtmek için yirmi iki adet “yüz bin” i gösteren sembol (C) koyulmuştur.
Roma rakamları, Türkçe yazım kuralları gereğince de aşağıda bazıları yazılmış olan birçok yerde kullanılırlar:
- Kitapların başlangıçlarındaki sunuş ve önsöz gibi bölümlerde.
- Aynı adlı padişah ve kralların ayrılmasında: II. Ahmet, XVI. Louis gibi.
- Yüzyıl adlarında: XIX. yüzyıl gibi.
- Tarihi olaylarda: II. Viyana Kuşatması, I. Dünya Savaşı gibi.
مەنبەلەر
[تەھرىرلەش]
|
بۇ ماددا بىر دەسلەپكى نۇسخىدۇر، بۇ ماددىنى كېڭەيتىش ياكى ئالاھىدە دەسلەپكى نۇسخا قېلىپلىردىن بىرنى قويۇپ ۋىكىپېدىيەگە توھپە قوشالايسىز. |