Rejep Tayyip Erdoghan
Rejeb Tayyib Erdoghan (Tr:Recep Tayyip Erdoğan; Kona Yéziq: رەجەپ تاييىپ ئەردوغان; Kril: Pәҗәп Tаййип Әрдоған) türkiye Jumhuriyiti 12 - Elbashi we hakimiyet partisi bolmish Adalet we Tereqqiyat Partiyisining (AKP) qurghuchiliridin biri we partiye rehbiri. Rejep tayyip erdoghanning esli yurti rize ölkisi bolup,1954-yili 2-ayning 26-küni stanbulda tughulghan.1965-yili qasim pasha piyale bashlanghuch mektiwini,1973-yili stanbul imam xatip toluq ottura mektiwini püttürgen. Imtihan biriwatqan mezgilide yene eyyup toluq ottura mektiwidinmu diplom alghan.uniwérstitni mermere uniwi'érstiti éqtisadi we tijari bilimler fakultitida oqughan erdoghan bu fakultitni 1981-yili tamamlighan.
Yash chaghliridin bashlap ijtima'i hayat we syasetke chongqurlashni tallighan erdoghan ,muntizim hemkarliq xizmiti we hemkarliq rohini özige ntayin kichik chaghliridin bashlap ögetken putbol bilen (1969-1982)shtin srt shughullinish arqiliq ipadilidi.
Shuning bilen birge,bu yillarda bir yash idi'alist bolush supiti bilen dölet we dunya meslliri we kolliktip mesllerge köngül bölgen erdoghanning aktip syasiygha qedem ilish dewri bashlandi. Toluq ottura we uniwrstétta oquwatqan chaghlirida milli türk oqughuchilar birliki oqughuchilar guruppsida aktip wezipe alghan rejep tayyip erdoghan ,1976-yilida (MSP)bayoghlu yashla tarmiqi bashliqliq wezipisi we shu yili (MSP)stanbul yashlar guruppisi bashliqliq wezipisge saylandi.1980-yiligha qeder ,bu wezipilerni dawamlashturghan erdoghan syasy partiylerning eskiri zerbisi bilen taqiwé'itilgen 1980-yili 12-sintebir mezgilide alahide bölümde bir mezgil meslihetchi,yuqiri qatlam bashqurghuchiliq wezipisni ötidi.
1983-Yili qurulghan refah partiysi bilen aktip syasi heriketke qaytip kelgen rejep tayyip erdoghan ,1984-yilida refah partiysi beyoghlu rayon bashliqi,1985-yilida bolsa,refah partiysi stanbul rayon bashliqi we refah partiysi beyoghlu nahiye bashliqi (MKYK ) ezasi boldi.stanbul rayon bashliqi wezipisni ötigen esnasida,bashqa syasi partiyler üchün modil bolghan yéngi bir teshkili qurulmisi berpa qilghan erdoghan ,bu mezgilide mexsus halda ayallar we yashlarning syasiygha qatnishshni ilgiri suridighan yitekchilik xizmetlirini shlidi.syasetning ochuq ashkara otturigha qoyulup keng xelq ammisi teripidin paydilinip étibargha é'ilinishi yolida muhim qedemlerni aldi.bu xizmetler edrghan mensup bolghan refah partisyge 1989-yili beyoghlu yerlik saylimida chong ghelbe ekilip,yurtqa partiye xizmetliri üchün örnek tiklep berdi.
1994-Yili 27-mart yerlik saylimida stanbul buyuk sheher bashliqi bolup saylanghan rejep tayyip erdoghan ,syasi éqtidari ,hemkarlishp shleshke ehmiyet birishi,adem küchi bayliqi we éqtsadi sahelerdiki muweppeqiyetlik rehberliki bilen dunyadiki eng muhim merkizi sheherlerdin biri bolghan stanbulning uzungha sozulghan mesllirige toghra di'agnoz qoydi we hel qilish charilirini otturigha qoydi.su kemchil bolush mesilisi yüz kilomtrliq yingi turuba yolliri yatquzush bilen,kireksz matiryal we exlet mesilisi dewrning eng ilghar bolghan qayta paydilinish mu'esselirini qurup chiqish bilen hel qilindi.
Hawaning bulghinish mesilisi erdoghan dewride tereqqi qildurughan tebi gazgha köchüsh pilanliri bilen hel qilinghan bolsa, sheherning qatnash we tiransport mesislisge qarita 50din artuq köwrük ,ötüshme yol we yuqiri süretlik tash yolliri nsha qilindi.menpe'iti kiynki mezgillerge qeder sozulidighan nurghun chong pilanlar shqa kirishturuldi.sheher bayliq menbesining toghra shlitilishi we chiriklikning aldini ilish meqsti bilen alahide tedbir qollanghan erdoghan 2 miliyard dollar qerz bilen ötkuzuwalghan stanbul büyük sheher belediyesning qerzlirini yuqiri ölchemde tölidi we bu arida 4 miliyard dollarliq meblegh emeliyleshtürdi.buning bilen türkiye sheherchilik tarixida yéngi bir dewr achqan erdoghan bir tereptin bashqa sheherlerge örbek bolush bilen birge,bir yandin xelq neziride buyuk bir shenchke érishti.
Rejep tayyip erdoghan 1997-yili 12-dikabirda xelqke xtab qilip sözligen nutuqi jeryanida ,milli ma'arip minstirliki teripidin oqutquchilargha tewsye qilinghan we bir dölet apparati teripidin neshr qilinghan kitabtiki bir shérni oqughanliqi üchün hepis jazasigha mehkum qilinghan we stanbul buyuk sheher belediye bashliqi wezipisi axirlashturulghan.
Rejep tayyip erdoghan 4 ay turghan jaza öyidin chiqqandin kiyn jama'etchilikning küchlük teliwi we dimokratik jeryanlarning bir netijisi süpitide 2001-yili 14-awghustta dositliri bilen birlikte ‹‹adalet we tereqqiyat partiysi››( Adalet ve Kalkınma Partisi'ni (AK Parti) )ni qurdi we partiye qurghuchilar teripidin adalet we tereqqiyat partiysning qurghuchi asasi bashliqi bolup saylandi.
Milletning tallishi we shenchisi adalet we tereqqiyat partiysni tixi qurulup birinchi yilila türkiyediki eng köp xelq qollishigha érishken syasiy heriket halitige ilip keldi we 2002-yilidiki asasi saylamda üchte ikki parlamnit köp sanliq orni bilen yalghuz hakimiyet béshigha chiqqan partiye boldi.
Özi heqqidiki sot qarari sewebidin 2002-yili 3-noyabir saylimida millet wekili namzat bolushi cheklengen erdoghan ,qanuni yol arqiliq namzatliq salahiytni eslige keltürüsh üchün 2003-yili 9-martta si'ér nahiy ,illet wekili yéngilinish saylimigha qatnashti.bu saylamda 85%awazgha érishken erdoghan 22-nöwetlik sérr wilayiti millet wekili salahiyti bilen parlamnitqa kirdi.
2003-Yili 15-martta bash ministirlik wezipisni ustige alghan rejep tayyip erdoghan parlaq we sijil tereqqi qilidighan bir türkiye arzusi bilen hayatini muhimliqqa ige qilidighan bir qatar slahat tedbirlirini qsqa muddet ichide yolgha oydi.
Dimokratiylishsh,ochuq-ashkara bolush we chiriklikke qarshi turush yolida nurghun musapilerni basti.shuning bilen birge,dölet éqtisadi we xelq psxiskini bolumsz terepke burap kiliwatqan we on nechche yildin biri hel bolmighan pul paxalliqi kontirol qilindi.türk lirasi büyük étibar qazandi.dölettin qerz ilish ösüm nsbiti töwenlitildi.késhi béshigha toghra kilidighan milli kirim tarixi bir yüksilish bilen örlidi.dölet tarixida ilgiri körülüp baqmighan tizlik we zor sandiki su tosmiliri,turalghular,mektep,doxturxana we énirgiye tok tarqétish zawutliri shqa kirshturuldi.maddi parawanliq we tereqqiyat hamiysdiki büyük muweppeqiyetler yéngi türkiyede dimokratiye we erkinlik sahelirining kingeytilishni dunyaning hörmetke sazawer közetkuchiliri erdoghanning emelge ashurghan ‹‹awassz nqilapliri››süpitide tilgha élishti.
Rejep tayyip erdoghan yawropa éttpaqigha kirish musapisde, dölet tarixining burulush nuqtisi süpitide teswirligen muweppeqiyetlik teshebbuslirigha qoshumche qilip, dana tashqi syaset we jiddi ziyaret-alaqe yoli bilen siprus mesilisni mengguluk bir terep qilish we dunyadiki türlük döletler bilen unumluk alaqilerni tereqqi qildurush saheliride muhim qedemlerni aldi.
Berpa qilghan omumi muqim weziyet we ichki dinamikiliq heriket alahidiliki türkiyeni öz rayonida hkrmetke sazawer bir merkez dölet süpitige keltürdi.türkiyening tijaret hejimi we syasi'i küchi,peqet uni öz ichige jughrapiylik rayondila emes,xelqarada his qilinghudek sewiyede östi.
Rejep tayyip erdoghan 2007-yili 22-yuliki asasi saylamda 46.6% awaz bilen buyuk bir ghelbe qazanghan adalet partiyesning bashliqi bolush süpiti bilen türkiye jumhuriytining 60-hökümitini qurdi we tekrar shenchlik awazgha érshti.ikkinchi nöwetlik wezipsnng muweppeqiyetlik tamamlinishigha yiqin 2010-yili 12-sintebirde ötkuzulgen asasi qanun özgertishke munaswetlik chong rifrandumda 58%‹‹qollaymiz››awazigha érishp ,rejep tayyip erdoghan ytekchlik qilghan heriket tarixi bir muweppeqyet qazandi.
2011-Yili 12-yunda ötküzülgen asasi saylamlardiki adalet we tereqqiyat partiysi saylam bélitining 49.8%ge érishp qayta buyuk bir zeper qazandi.3-nöwet bash ministirlik kursigha olturghan erdoghan partiysning saylam bilitini arqimu-arqa 3 qitim östürüp türk syasi tarixidiki bir yé'ingiliqqa imza qoyghuchi bolup qaldi.türkiyening xelqara jama'et arisda hörmetlinidighan yuqiri orungha chiqqan bu jeryanda, bash ministir erdoghan bir dunya rehbiri bolush süpiti bilen namayan boldi.hazirmu türkiye jumhuriyti bash minstirlik wezipisni ötewatqan bash ministir rejep tayyip erdoghan öylengen we 4 balining dadsi.