ئادولف ھىتلېر

ئادولف ھىتلېر ( German: [ˈAdoːlf ˈhɪt.lɐ] ( </img>  ; 1889-يىل 20-ئاپرېل – 1945-يىلى 30-ئاپرېل) ئاۋىستىرىيەدە تۇغۇلغان گېرمانىيە سىياسىئونى بولۇپ، 1933-يىلدىن 1945-يىلى ۋاپات بولغانغا قەدەر گېرمانىيەنىڭ دىكتاتورى بولغان. ئۇ ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ رەھبىرى سۈپىتىدە ھاكىمىيەت بېشىغا چىقىپ، [lower-alpha 1] 1933-يىلى باش مىنىستىر بولغان، ئاندىن Führer und Reichskanzler ئۇنۋانىغا ئېرىشكەن. ئۇ 1934 [lower-alpha 2] يىلى . 1939-يىلى 9-ئاي. ئۇ پۈتكۈل ئۇرۇش جەريانىدا ھەربىي ھەرىكەتلەرگە يېقىندىن قاتناشقان بولۇپ، تەخمىنەن ئالتە مىليون يەھۇدىي ۋە باشقا مىليونلىغان زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچىلارنىڭ چوڭ قىرغىنچىلىقى چوڭ قىرغىنچىلىقنى سادىر قىلغان.

ھىتلېر ئاۋسترىيە-ۋېنگرىيەدىكى براۋناۋ ئام ئىنندا تۇغۇلغان، لىنزغا يېقىن جايدا چوڭ بولغان. ئۇ 1900-يىللارنىڭ دەسلەپكى ئون يىلىدا ۋيېنادا تۇرغان ۋە 1913-يىلى گېرمانىيەگە كۆچۈپ كەلگەن. ئۇ بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدا گېرمانىيە ئارمىيىسىدە ۋەزىپە ئۆتەۋاتقان مەزگىلدە بېزەلگەن. 1919-يىلى ئۇ ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ پېشۋاسى بولغان گېرمانىيە ئىشچىلار پارتىيىسى (DAP) گە قاتناشقان ۋە 1921-يىلى ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ رەھبىرى بولۇپ تەيىنلەنگەن. 1923-يىلى ئۇ ميۇنخېندىكى مەغلۇبىيەتتە ھۆكۈمەت ھوقۇقىنى تارتىۋېلىشقا ئۇرۇنۇپ، بەش يىللىق قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنغان. تۈرمىدە ئۇ تەرجىمىھالى ۋە سىياسىي خىتابنامىسىنىڭ بىرىنچى تومىنى Mein Kampf نى بەلگىلىگەن («مېنىڭ كۈرەشلىرىم»). 1924-يىلى بالدۇر قويۇپ بېرىلگەندىن كېيىن، ھىتلېر ۋېرسال شەرتنامىسىگە ھۇجۇم قىلىپ، جەزبىدار نۇتۇق ۋە ناتسىستلارنىڭ تەشۋىقاتى بىلەن پان گېرمانزىم، يەھۇدىيلارغا قارشى تۇرۇش ۋە كوممۇنىزىمغا قارشى تۇرۇشنى ئىلگىرى سۈرۈش ئارقىلىق كىشىلەرنىڭ قوللىشىغا ئېرىشتى. ئۇ دائىم يەھۇدىيلارنىڭ سۇيىقەستىنىڭ بىر قىسمى سۈپىتىدە خەلقئارا كاپىتالىزم ۋە كوممۇنىزمنى ئەيىبلىدى.

1932-يىلى 11-ئايغا كەلگەندە، ناتسىستلار پارتىيىسى گېرمانىيە رېيچستاگدا ئەڭ كۆپ ئورۇننى ئىگىلىدى، ئەمما كۆپ سانلىققا ئېرىشەلمىدى. نەتىجىدە، ھېچقانداق بىر پارتىيە باش مىنىستىر نامزاتىنى قوللاپ كۆپ سانلىق پارلامېنت ئىتتىپاقى قۇرالمىدى. سابىق باش مىنىستىر فرانز ۋون پاپېن ۋە باشقا مۇتەئەسسىپ رەھبەرلەر پرېزىدېنت پائۇل ۋون ھىندىنبۇرگنى ھىتلېرنى 1933-يىلى 30-يانۋار باش مىنىستىرلىككە تەيىنلەشكە قايىل قىلدى. ئۇزاق ئۆتمەي، رېيچستاگ 1933-يىلدىكى ھوقۇق بېرىش قانۇنىنى ماقۇللاپ، ۋېيمار جۇمھۇرىيىتىنى ناتسىست گېرمانىيەسىگە ئۆزگەرتىش مۇساپىسىنى باشلىدى، ناتسىزىمنىڭ مۇستەبىت ۋە مۇستەبىت ئىدىئولوگىيىسىنى ئاساس قىلغان بىر پارتىيە دىكتاتۇرا. 1934-يىلى 8-ئاينىڭ 2-كۈنى، ھىندېنبۇرگ ۋاپات بولدى، ھىتلېر ئۇنىڭ ئورنىنى دۆلەت ۋە ھۆكۈمەت باشلىقى قىلدى. ھىتلېر يەھۇدىيلارنى گېرمانىيەدىن چىقىرىپ تاشلاپ، ئەنگىلىيە ۋە فرانسىيە ھۆكۈمرانلىق قىلغان بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدىن كېيىنكى خەلقئارا تەرتىپنىڭ ئادالەتسىزلىكى دەپ قارىغانلىقىغا قارشى تۇرۇش ئۈچۈن يېڭى بۇيرۇق ئورنىتىشنى مەقسەت قىلغان. ئۇنىڭ ھاكىمىيەت يۈرگۈزگەن دەسلەپكى ئالتە يىلى چوڭ كاساتچىلىقتىن ئىقتىسادنىڭ تېز ئەسلىگە كېلىشى، بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدىن كېيىن گېرمانىيەگە قويۇلغان چەكلىمىلەرنىڭ ئەمەلدىن قالدۇرۇلۇشى ۋە مىليونلىغان مىللىي گېرمانلار ئولتۇراقلاشقان يەرلەرنى ئۆزىگە قوشۇۋېلىشى نەتىجىسىدە دەسلەپتە كىشىلەرنىڭ زور قوللىشىغا ئېرىشتى.

ھىتلېر Lebensraum ئىزدىدى ( lit. «  ) شەرقىي ياۋروپادىكى گېرمانىيە خەلقى ئۈچۈن، ئۇنىڭ تاجاۋۇزچىلىق تاشقى سىياسىتى ياۋروپادىكى ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىنىڭ ئاساسلىق سەۋەبى دەپ قارىلىدۇ. ئۇ كەڭ كۆلەملىك قوراللىنىشقا يېتەكچىلىك قىلدى ۋە 1939-يىلى 9-ئاينىڭ 1-كۈنى پولشاغا بېسىپ كىردى، نەتىجىدە ئەنگىلىيە ۋە فرانسىيە گېرمانىيەگە قارشى جەڭ ئېلان قىلدى . 1941-يىلى 6-ئايدا، ھىتلېر سوۋېت ئىتتىپاقىغا تاجاۋۇز قىلىشقا بۇيرۇدى. 1941-يىلىنىڭ ئاخىرىدا، گېرمانىيە ئارمىيىسى ۋە ياۋروپا ئوق كۈچلىرى ياۋروپا ۋە شىمالىي ئافرىقىنىڭ كۆپ قىسمىنى ئىگىلىدى. بۇ پايدا 1941-يىلدىن كېيىن تەدرىجىي بۇرۇلدى، 1945-يىلى ئىتتىپاقداش ئارمىيە گېرمانىيە ئارمىيىسىنى مەغلۇب قىلدى. 1945-يىلى 4-ئاينىڭ 29-كۈنى، ئۇ Führerbunker ئۇزۇن يىللىق ئاشىقى ئېۋا براۋن بىلەن توي قىلغان بېرلىندا. ئىككى كۈنگە يەتمىگەن ۋاقىت ئىچىدە، ئەر-ئايال سوۋېت ئىتتىپاقى قىزىل ئارمىيىسىنىڭ تۇتۇلۇشىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋالغان . ئۇلارنىڭ جەسىتى كۆيدۈرۈلدى.

تارىخچى ۋە تەرجىمىھالى ئىئان كېرشاۋ ھىتلېرنى «زامانىۋى سىياسىي رەزىللىكنىڭ نامايەندىسى» دەپ تەسۋىرلىگەن. [4] ھىتلېرنىڭ رەھبەرلىكى ۋە ئىرقنى ئاساس قىلغان ئىدىئولوگىيە ئاستىدا، ناتسىستلار ھۆكۈمىتى تەخمىنەن ئالتە مىليون يەھۇدىي ۋە باشقا مىليونلىغان زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچىلارنىڭ ئىرقىي قىرغىنچىلىقىغا مەسئۇل بولغان، ئۇ ۋە ئۇنىڭ ئەگەشكۈچىلىرى ئۇنتېرمېنشېن (سۇخۇمان) ياكى جەمئىيەتنى ياخشى كۆرمەيدىغان دەپ قارىغان. مۆلچەرلىنىشىچە، ھىتلېر ۋە ناتسىستلار ھاكىمىيىتىمۇ 19.3 ئادەم ئۆلتۈرۈلگەن مىليون پۇقرا ۋە ئۇرۇش ئەسىرلىرى. ئۇنىڭدىن باشقا، 28.7 مىليون تىياتىر ۋە پۇقرالار ياۋروپا تىياتىرخانىسىدىكى ھەربىي ھەرىكەت نەتىجىسىدە قازا قىلدى. ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدا ئۆلتۈرۈلگەن پۇقرالارنىڭ سانى ئۇرۇشتا مىسلى كۆرۈلمىگەن بولۇپ، ئۆلۈم-يېتىم تارىختىكى ئەڭ ئەجەللىك توقۇنۇشنى تەشكىل قىلىدۇ.

ئەجدادى

ھىتلېرنىڭ دادىسى ئالويس ھىتلېر (1837 - 1903) مارىيا ئاننا شىكلگۇبېرنىڭ قانۇنسىز بالىسى. [5] سۇغا چۆمۈلدۈرۈش تىزىملىكىدە دادىسىنىڭ ئىسمى كۆرسىتىلمىگەن، ئالويس دەسلەپتە ئانىسىنىڭ فامىلىسىنى 'Schicklgruber' قويغان. . 1842-يىلى، يوھان جورج گىدلېر ئالويسنىڭ ئاپىسى بىلەن توي قىلدى. ئالويس ھىدلېرنىڭ ئىنىسى يوھانن نېپومۇك ھىدلېرنىڭ ئائىلىسىدە چوڭ بولغان. [6] 1876-يىلى، ئالوئىس قانۇنلۇق قىلىندى ۋە ئۇنىڭ چۆمۈلدۈرلۈش خاتىرىسى پوپ تەرىپىدىن يوھانن جورج گىدلېرنى ئالويسنىڭ دادىسى دەپ تىزىمغا ئالدۇردى («جورج ھىتلېر» دەپ خاتىرىلەنگەن). [7] [8] ئالويس ئاندىن «ھىتلېر» فامىلىسىنى پەرەز قىلدى، [8] يەنە 'Hiedler', 'Hüttler' ياكى 'Huettler' . بۇ ئىسىم بەلكىم گېرمانچە Hütte دېگەن سۆزنى ئاساس قىلغان بولۇشى مۇمكىن (يورۇتۇلدى. [9]

ناتسىست ئەمەلدارى خەنس فرانك ئالويسنىڭ ئانىسىنىڭ گرازدىكى بىر يەھۇدىي ئائىلىسى تەرىپىدىن ئائىلە خىزمەتچىسى بولۇپ ئىشلىتىلگەنلىكىنى، بۇ ئائىلىنىڭ 19 ياشلىق ئوغلى لېئوپولد فرانكېنبېرگېرنىڭ ئالويسنى تۇغقانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى. [10] بۇ مەزگىلدە گرازدا ھېچقانداق فرانكېنبېرگېر تىزىمغا ئالدۇرۇلمىغان، لېئوپولد فرانكېنبېرگېرنىڭ مەۋجۇتلۇقى توغرىسىدا ھېچقانداق خاتىرە تېپىلمىغان، [11] ۋە سىتىريادىكى يەھۇدىيلارنىڭ ئولتۇراقلىشىشى 400 يىلغا يېقىن قانۇنسىز بولۇپ، ئالويس تۇغۇلغاندىن نەچچە ئون يىلغىچە قايتا قانۇنلۇق بولمايدۇ، [11] [12] شۇڭا تارىخچىلار ئالويسنىڭ دادىسىنىڭ يەھۇدىي ئىكەنلىكى توغرىسىدىكى قاراشنى رەت قىلدى. [13] [14]