Jump to content

خەلىپىلەر تېزىملىكى

ئورنى Wikipedia

خەلىپىلەر تېزىملىكى، ئىسلام پەيغەمبەرى ھەزرىتى مۇھەممەدنىڭ ۋەڧاتىدىن سوڭرە مۇسۇلمانلارنىڭ دىنى رەھبەرلىكىنى ئىجرا قىلغان كىشىلەرنىڭ تېزىملىكىدۇر. تۆرت خەلىپە دەۋرى، ئابباسىلەر دەۋرى، ڧاتىمىلەر دەۋرى، مەملۇك دەۋرى، دەۋلەتى ئالى ئوسمان دەۋرى ۋە 1924- يىلى خەلىپىلىكنىڭ توختىتىلىشىدىن بۇرۇنقى تۈركىيە جۇمھۇرىيىتىدىن بولغان بىر خەلىپە تۆۋەندە ئىلگىرى كېيىنلىك تەرتىبى بويىچە بېرىلدى:

خۇلەڧائى راشىدىن

[تەھرىرلەش]

ھەزرىتى مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامنىڭ ۋاڧاتىدىن كېيىنلا تاللانغان ۋە ۋەزىپە ئاتقارغان تۆرت خەلىپىدۇر.

تەرتىبى خەلىپە دەۋرى
1. ئەبۇ بەكر 632 - 634
2. ئۆمەر بىن خەتتاب 634 - 644
3. ئوسمان بىن ئەڧڧان 644 - 656
4. ئەلى بىن ئەبۇتالىب 656 - 661

مىلادى 661- يىلى ھەزرىتى ئەلى ئۆلتۈرۈلگەندىن كېيىن قىسقا بىر مۇددەت ئوغلى ھەسەن بىن ئەلى خەلىڧەلىك تالىشىغا قاتناشقان بولسىمۇ ئىسلام ئالەمىدىكى ڧىتنىنىڭ ئالدىنى ئالماق ئۈچۈن ئەمەۋىي ئائىلىسى بىلەن بولغان خلاڧەت مۇجادىلەسىدىن چېكىنگەن.

ئەمەۋىي دەۋرى

[تەھرىرلەش]

ئەمەۋىيلەر دەۋرىدىكى خەلىڧىلەردۇر. بۇ دەۋىردە خەلىڧىلىك تۇنجى قېتىم بىر ئائىلىنىڭ كونترولى ئاستىغا تۈشۈپ قالغان.

تەرتىب خەلىڧە دەۋرى تەرتىب خەلىڧە دەۋرى
1. مۇئاۋىيە 661 - 680 8. ئۆمەر بن ئابدۇلئەزىز 717 - 720
2. يەزىد 680 - 683 9. يەزىد II 720 - 724
3. مۇئاۋىيە II 683 - 684 10. ھىشام بن ئابدۇلمەلىك 724 - 743
4. مەرۋان 684 - 685 11. ۋەلىد II 743 - 744
5. ئابدۇلمەلىك 685 - 705 12. يەزىد III 744
6. ۋەلىد 705 - 715 13. ئىبراھىم بن ۋەلىد 744
7. سۇلايمان بن ئابدۇلمەلىك 715 - 717 14. مەرۋان II 744 - 750

ئابباسىي دەۋرى

[تەھرىرلەش]

ئابباسىي خەلىڧىلىرى تۆۋەندىكىچە:

تەرتىب خەلىڧە دەۋرى تەرتىب خەلىڧە دەۋرى
1. ساڧڧاھ 750 - 754 20. رادى 934 - 940
2. مەنسۇر 754 - 775 21. مۇتتەقى 940 - 944
3. مەھدى 775 - 785 22. مۇستەقڧى 944 - 946
4. ھادى 785 - 786 23. مۇتى 946 - 974
5. ھارۇن رەشىد 786 - 809 24. تائى 974 - 991
6. ئەمىن 809 - 813 25. قادىر 991 - 1031
7. مەمنۇن 813 - 833 26. قائىم 1031 - 1075
8. مۇتاسىم 833 - 842 27. مۇقتەدى 1075 - 1094
9. ۋاسىق 842 - 847 28. مۇستەزھىر 1094 - 1118
10. مۇتەۋەككىل 847 - 861 29. مۇستەرشىد 1118 - 1135
11. مۇنتەسىر 861 - 862 30. رەشىد 1135 - 1136
12. مۇستەئىن 862 - 866 31. مۇقتەڧى 1136 - 1160
13. مۇتاز 866 - 869 32. مۇستەنجىد 1160 - 1170
14. مۇھتەدى 869 - 870 33. مۇستەزى 1170 - 1180
15. مۇتەمىد 870 - 892 34. ناسىر 1180 - 1225
16. مۇتەزىد 892 - 902 35. زاھىر 1225 - 1226
17. مۇقتەڧى 902 - 908 36. مۇستەنسىر 1226 - 1242
18. مۇقتەدىر 908 - 932 37. مۇستەسىم 1242 - 1258
19. قاھىر 932 - 934

ڧاتىمىي خەلىڧىلىرى

[تەھرىرلەش]

قاھىرەدە ھۆكۈم سۈرگەن شىئە ڧاتىمىي خەلىڧىلەر، سۇننىيلەر تامانىدىن خەلىڧە قابۇل قىلىنمايدۇ.

تەرتىب خەلىڧە دەۋرى تەرتىب خەلىڧە دەۋرى
1. مەھدى 910-934 8. مۇنتەسىر 1036-1094
2. قائىم 934-946 9. مۇستەئىل 1094-1101
3. مەنسۇر 946-953 10. ئامىر 1101-1130
4. مۇئىزز 953-975 11. ھاڧىز 1130-1149
5. ئەزىز 975-996 12. زاڧىر 1149-1154
6. ھاكىم 996-1021 13. ڧائىز 1154-1160
7. زاھىر 1021-1036 14. ئازىد 1160-1171

مەملۇكىي ھىمايىسى دەۋرى

[تەھرىرلەش]

ئەسلى ئابباسىي خانىدادىن بولمىش مىسىردىكى مەملۇك سۇلتانلىقى ھىمايەسى ئاستىدا بولغان خەلىڧىلەرنىڭ تېزىملىكى:

تەرتىب خەلىڧە دەۋرى تەرتىب خەلىڧە دەۋرى
1. مۇستەنسىر 1259 - 1261 10. I مۇتەۋەككۇل (2- قېتىم) 1389 - 1406
2. ھاكىم 1262 - 1302 11. مۇستەئىن 1406 - 1414
3. مۇستەقڧى I 1302 - 1340 12. مۇتەزىد II 1414 - 1441
4. ۋاسىق I 1340 - 1341 13. مۇستەقڧى II 1441 - 1451
5. ھاكىم II 1341 - 1352 14. قائىم 1451 - 1455
6. مۇتەزىد I 1352 - 1362 15. مۇستەنجىد 1455 - 1479
7. مۇتەۋەككۇل I 1362 - 1383 16. مۇتەۋەككۇل II 1479 - 1497
8. ۋاسىق II 1383 - 1386 17. مۇستەمسىق 1497 - 1508
9. مۇستەسىم 1386 - 1389 18. مۇتەۋەككۇل III 1508 - 1517

ئوسمانلى دەۋىرى

[تەھرىرلەش]

دەۋلەتى ئالى ئوسماننىڭ رىدانىيە جېڭىدە غەلبە قىلىشى مەملۇك سۇلتانلىقىنى يىقىتىپ خەلىڧىلىك ئۇنۋانىنى ئۆز ئۈستىگە ئالغان.

تەرتىب خەلىڧە دەۋرى تەرتىب خەلىڧە دەۋرى
1. سەلىم 1517 - 1520 16. ئەھمەد III 1703 - 1730
2. سۇلايمان 1520 - 1566 17. مەھمۇد 1730 - 1754
3. سەلىم II 1566 - 1574 18. ئوسمان III 1754 - 1757
4. مۇراد III 1574 - 1595 19. مۇستاڧا III 1757 - 1774
5. مۇھەممەد III 1595 - 1603 20. ئابدۇلھەمىد 1774 - 1789
6. ئەھمەد 1603 - 1617 21. سەلىم III 1789 - 1807
7. مۇستاڧا 1617 - 1618 22. مۇستاڧا IV 1807 - 1808
8. ئوسمان II 1618 - 1622 23. مەھمۇد II 1808 - 1839
9. مۇستاڧا (2-قېتىم) 1622 - 1623 24. ئابدۇلمەجىد 1839 - 1861
10. مۇراد IV 1623 - 1640 25. ئابدۇلئەزىز 1861 - 1876
11. ئىبراھىم 1640 - 1648 26. مۇراد V 1876
12. مۇھەممەد IV 1648 - 1687 27. ئەبدۇلھەمىد II 1876 - 1909
13. سۇلايمان II 1687 - 1691 28. مۇھەممەد V 1909 - 1918
14. ئەھمەد II 1691 - 1695 29. مۇھەممەد VI 1918 - 1922
15. مۇستاڧا II 1695 - 1703

تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى دەۋرى

[تەھرىرلەش]

پادىشاھلىق قالدۇرۇلغاندىن كېيىن تۈركىيە بۈيۈك مىللەت مەجلىسى تەرىپىدىن ۋەزىپىلەندۈرۈلگەن بىر ئوسمانلى خانىدانى ئەزاسىدۇر.

تەرتىب خەلىڧە دەۋرى
1. ئابدۇلمەجىد II 1922 - 1924 (ئاخرىقى خەلىڧە)

خەلىڧىلىكنىڭ بۇگۈنكى ھالى

[تەھرىرلەش]

1924- يىلى 3- ئاينىڭ 3- كۈنى تۈركىيە بۈيۈك مىللەت مەجلىسى تەرىپىدىن ۋاقىتلىق قالدۇرۇلغان.