خەلىپىلەر تېزىملىكى
خەلىپىلەر تېزىملىكى، ئىسلام پەيغەمبەرى ھەزرىتى مۇھەممەدنىڭ ۋەڧاتىدىن سوڭرە مۇسۇلمانلارنىڭ دىنى رەھبەرلىكىنى ئىجرا قىلغان كىشىلەرنىڭ تېزىملىكىدۇر. تۆرت خەلىپە دەۋرى، ئابباسىلەر دەۋرى، ڧاتىمىلەر دەۋرى، مەملۇك دەۋرى، دەۋلەتى ئالى ئوسمان دەۋرى ۋە 1924- يىلى خەلىپىلىكنىڭ توختىتىلىشىدىن بۇرۇنقى تۈركىيە جۇمھۇرىيىتىدىن بولغان بىر خەلىپە تۆۋەندە ئىلگىرى كېيىنلىك تەرتىبى بويىچە بېرىلدى:
خۇلەڧائى راشىدىن
[تەھرىرلەش]ھەزرىتى مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامنىڭ ۋاڧاتىدىن كېيىنلا تاللانغان ۋە ۋەزىپە ئاتقارغان تۆرت خەلىپىدۇر.
| تەرتىبى | خەلىپە | دەۋرى |
|---|---|---|
| 1. | ئەبۇ بەكر | 632 - 634 |
| 2. | ئۆمەر بىن خەتتاب | 634 - 644 |
| 3. | ئوسمان بىن ئەڧڧان | 644 - 656 |
| 4. | ئەلى بىن ئەبۇتالىب | 656 - 661 |
مىلادى 661- يىلى ھەزرىتى ئەلى ئۆلتۈرۈلگەندىن كېيىن قىسقا بىر مۇددەت ئوغلى ھەسەن بىن ئەلى خەلىڧەلىك تالىشىغا قاتناشقان بولسىمۇ ئىسلام ئالەمىدىكى ڧىتنىنىڭ ئالدىنى ئالماق ئۈچۈن ئەمەۋىي ئائىلىسى بىلەن بولغان خلاڧەت مۇجادىلەسىدىن چېكىنگەن.
ئەمەۋىي دەۋرى
[تەھرىرلەش]ئەمەۋىيلەر دەۋرىدىكى خەلىڧىلەردۇر. بۇ دەۋىردە خەلىڧىلىك تۇنجى قېتىم بىر ئائىلىنىڭ كونترولى ئاستىغا تۈشۈپ قالغان.
| تەرتىب | خەلىڧە | دەۋرى | تەرتىب | خەلىڧە | دەۋرى | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | مۇئاۋىيە | 661 - 680 | 8. | ئۆمەر بن ئابدۇلئەزىز | 717 - 720 | |
| 2. | يەزىد | 680 - 683 | 9. | يەزىد II | 720 - 724 | |
| 3. | مۇئاۋىيە II | 683 - 684 | 10. | ھىشام بن ئابدۇلمەلىك | 724 - 743 | |
| 4. | مەرۋان | 684 - 685 | 11. | ۋەلىد II | 743 - 744 | |
| 5. | ئابدۇلمەلىك | 685 - 705 | 12. | يەزىد III | 744 | |
| 6. | ۋەلىد | 705 - 715 | 13. | ئىبراھىم بن ۋەلىد | 744 | |
| 7. | سۇلايمان بن ئابدۇلمەلىك | 715 - 717 | 14. | مەرۋان II | 744 - 750 |
ئابباسىي دەۋرى
[تەھرىرلەش]ئابباسىي خەلىڧىلىرى تۆۋەندىكىچە:
| تەرتىب | خەلىڧە | دەۋرى | تەرتىب | خەلىڧە | دەۋرى | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | ساڧڧاھ | 750 - 754 | 20. | رادى | 934 - 940 | |
| 2. | مەنسۇر | 754 - 775 | 21. | مۇتتەقى | 940 - 944 | |
| 3. | مەھدى | 775 - 785 | 22. | مۇستەقڧى | 944 - 946 | |
| 4. | ھادى | 785 - 786 | 23. | مۇتى | 946 - 974 | |
| 5. | ھارۇن رەشىد | 786 - 809 | 24. | تائى | 974 - 991 | |
| 6. | ئەمىن | 809 - 813 | 25. | قادىر | 991 - 1031 | |
| 7. | مەمنۇن | 813 - 833 | 26. | قائىم | 1031 - 1075 | |
| 8. | مۇتاسىم | 833 - 842 | 27. | مۇقتەدى | 1075 - 1094 | |
| 9. | ۋاسىق | 842 - 847 | 28. | مۇستەزھىر | 1094 - 1118 | |
| 10. | مۇتەۋەككىل | 847 - 861 | 29. | مۇستەرشىد | 1118 - 1135 | |
| 11. | مۇنتەسىر | 861 - 862 | 30. | رەشىد | 1135 - 1136 | |
| 12. | مۇستەئىن | 862 - 866 | 31. | مۇقتەڧى | 1136 - 1160 | |
| 13. | مۇتاز | 866 - 869 | 32. | مۇستەنجىد | 1160 - 1170 | |
| 14. | مۇھتەدى | 869 - 870 | 33. | مۇستەزى | 1170 - 1180 | |
| 15. | مۇتەمىد | 870 - 892 | 34. | ناسىر | 1180 - 1225 | |
| 16. | مۇتەزىد | 892 - 902 | 35. | زاھىر | 1225 - 1226 | |
| 17. | مۇقتەڧى | 902 - 908 | 36. | مۇستەنسىر | 1226 - 1242 | |
| 18. | مۇقتەدىر | 908 - 932 | 37. | مۇستەسىم | 1242 - 1258 | |
| 19. | قاھىر | 932 - 934 |
ڧاتىمىي خەلىڧىلىرى
[تەھرىرلەش]قاھىرەدە ھۆكۈم سۈرگەن شىئە ڧاتىمىي خەلىڧىلەر، سۇننىيلەر تامانىدىن خەلىڧە قابۇل قىلىنمايدۇ.
| تەرتىب | خەلىڧە | دەۋرى | تەرتىب | خەلىڧە | دەۋرى | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | مەھدى | 910-934 | 8. | مۇنتەسىر | 1036-1094 | |
| 2. | قائىم | 934-946 | 9. | مۇستەئىل | 1094-1101 | |
| 3. | مەنسۇر | 946-953 | 10. | ئامىر | 1101-1130 | |
| 4. | مۇئىزز | 953-975 | 11. | ھاڧىز | 1130-1149 | |
| 5. | ئەزىز | 975-996 | 12. | زاڧىر | 1149-1154 | |
| 6. | ھاكىم | 996-1021 | 13. | ڧائىز | 1154-1160 | |
| 7. | زاھىر | 1021-1036 | 14. | ئازىد | 1160-1171 |
مەملۇكىي ھىمايىسى دەۋرى
[تەھرىرلەش]ئەسلى ئابباسىي خانىدادىن بولمىش مىسىردىكى مەملۇك سۇلتانلىقى ھىمايەسى ئاستىدا بولغان خەلىڧىلەرنىڭ تېزىملىكى:
| تەرتىب | خەلىڧە | دەۋرى | تەرتىب | خەلىڧە | دەۋرى | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | مۇستەنسىر | 1259 - 1261 | 10. | I مۇتەۋەككۇل (2- قېتىم) | 1389 - 1406 | |
| 2. | ھاكىم | 1262 - 1302 | 11. | مۇستەئىن | 1406 - 1414 | |
| 3. | مۇستەقڧى I | 1302 - 1340 | 12. | مۇتەزىد II | 1414 - 1441 | |
| 4. | ۋاسىق I | 1340 - 1341 | 13. | مۇستەقڧى II | 1441 - 1451 | |
| 5. | ھاكىم II | 1341 - 1352 | 14. | قائىم | 1451 - 1455 | |
| 6. | مۇتەزىد I | 1352 - 1362 | 15. | مۇستەنجىد | 1455 - 1479 | |
| 7. | مۇتەۋەككۇل I | 1362 - 1383 | 16. | مۇتەۋەككۇل II | 1479 - 1497 | |
| 8. | ۋاسىق II | 1383 - 1386 | 17. | مۇستەمسىق | 1497 - 1508 | |
| 9. | مۇستەسىم | 1386 - 1389 | 18. | مۇتەۋەككۇل III | 1508 - 1517 |
ئوسمانلى دەۋىرى
[تەھرىرلەش]دەۋلەتى ئالى ئوسماننىڭ رىدانىيە جېڭىدە غەلبە قىلىشى مەملۇك سۇلتانلىقىنى يىقىتىپ خەلىڧىلىك ئۇنۋانىنى ئۆز ئۈستىگە ئالغان.
| تەرتىب | خەلىڧە | دەۋرى | تەرتىب | خەلىڧە | دەۋرى | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | سەلىم | 1517 - 1520 | 16. | ئەھمەد III | 1703 - 1730 | |
| 2. | سۇلايمان | 1520 - 1566 | 17. | مەھمۇد | 1730 - 1754 | |
| 3. | سەلىم II | 1566 - 1574 | 18. | ئوسمان III | 1754 - 1757 | |
| 4. | مۇراد III | 1574 - 1595 | 19. | مۇستاڧا III | 1757 - 1774 | |
| 5. | مۇھەممەد III | 1595 - 1603 | 20. | ئابدۇلھەمىد | 1774 - 1789 | |
| 6. | ئەھمەد | 1603 - 1617 | 21. | سەلىم III | 1789 - 1807 | |
| 7. | مۇستاڧا | 1617 - 1618 | 22. | مۇستاڧا IV | 1807 - 1808 | |
| 8. | ئوسمان II | 1618 - 1622 | 23. | مەھمۇد II | 1808 - 1839 | |
| 9. | مۇستاڧا (2-قېتىم) | 1622 - 1623 | 24. | ئابدۇلمەجىد | 1839 - 1861 | |
| 10. | مۇراد IV | 1623 - 1640 | 25. | ئابدۇلئەزىز | 1861 - 1876 | |
| 11. | ئىبراھىم | 1640 - 1648 | 26. | مۇراد V | 1876 | |
| 12. | مۇھەممەد IV | 1648 - 1687 | 27. | ئەبدۇلھەمىد II | 1876 - 1909 | |
| 13. | سۇلايمان II | 1687 - 1691 | 28. | مۇھەممەد V | 1909 - 1918 | |
| 14. | ئەھمەد II | 1691 - 1695 | 29. | مۇھەممەد VI | 1918 - 1922 | |
| 15. | مۇستاڧا II | 1695 - 1703 |
تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى دەۋرى
[تەھرىرلەش]پادىشاھلىق قالدۇرۇلغاندىن كېيىن تۈركىيە بۈيۈك مىللەت مەجلىسى تەرىپىدىن ۋەزىپىلەندۈرۈلگەن بىر ئوسمانلى خانىدانى ئەزاسىدۇر.
| تەرتىب | خەلىڧە | دەۋرى |
|---|---|---|
| 1. | ئابدۇلمەجىد II | 1922 - 1924 (ئاخرىقى خەلىڧە) |
خەلىڧىلىكنىڭ بۇگۈنكى ھالى
[تەھرىرلەش]1924- يىلى 3- ئاينىڭ 3- كۈنى تۈركىيە بۈيۈك مىللەت مەجلىسى تەرىپىدىن ۋاقىتلىق قالدۇرۇلغان.
مەنبەلەر
[تەھرىرلەش]
|
بۇ ماددا بىر دەسلەپكى نۇسخىدۇر، بۇ ماددىنى كېڭەيتىش ياكى ئالاھىدە دەسلەپكى نۇسخا قېلىپلىردىن بىرنى قويۇپ ۋىكىپېدىيەگە توھپە قوشالايسىز. |