مۇناركالان

كالان مۇنارى (پارسچە: مناره کلان ، تاجىكچە: مىنارا-كالان ) بۈگۈنكى ئۆزبېكىستاننىڭ بۇخارادىكى پايى كالان مەسچىتى بىناسىنىڭ مۇنارى بولۇپ ، شەھەرنىڭ ئەڭ مۇھىم سىمۋوللىرىنىڭ بىرى.

ئۇستا بەقا لايىھەلىگەن بۇ مۇنارنى 1127-يىلى قاراخانىيلار ھۆكۈمرانى مۇھەممەد ئارسلان خان كۈندە بەش ۋاقىت ناماز غا ئەزان ئوقۇلۇشى ئۈچۈن قۇرغۇزغان. كونا مۇنار قۇرۇلۇش تاماملىنىشتىن بۇرۇن چېقىۋېتىلگەن. ئۇ يۇمىلاق شەكىللىك خىش مۇنار شەكلىدە ياسالغان. ئۇنىڭ ئېگىزلىكى 45.6 مېتىر (ئۈستىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان 48 مېتىر) ، تېگىدە 9 مېتىر ، ئۈستىدە 6 مېتىر كېلىدۇ.

ئۈستۈنكى قەۋەتكە يېتىش ئۈچۈن مۇنارنىڭ ئىچىدە ئايلانما پەلەمپەي بار. مۇنارنىڭ تۈۋىدە خىشتىن ياسالغان تار ۋە زىننەتلەنگەن تار بېزەكلەر بار. ئۇ كۆك رەڭلىك لاك بىلەن قاپلانغان بولۇپ ، سېرغا يېزىلغان.

تارىخ

بەزى تارىخى مەنبەلەرگە قارىغاندا ، كالان مۇنارى قۇرۇلۇشتىن ئىلگىرى بۇ رايوندا يەنە بىر كىچىك مۇنار بار ئىكەن. ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشىگە ئەگىشىپ ۋەيران بولغان بۇ كىچىك مۇنارنىڭ ئورنىغا يېڭى مۇنار سېلىش قارار قىلىنغان ئىكەن.[1]

بۇ مۇنار 1127-يىلى (XII ئەسىر) ياسالغان ، ئەينى ۋاقىتتا بۇخارا قاراخانىيلار دۆلىتىنىڭ بىر قىسمى ئىدى. بۇ قۇرۇلۇشنىڭ باشلىغۇچىسى شەھەر تەرەققىياتى بىلەن تونۇلغان قاراخانىلار سۇلالىسىنىڭ ھۆكۈمرانى ئارسلان خان مۇھەممەد ئىدى. بىنانىڭ تەشەببۇسچىسى بولۇش سۈپىتى بىلەن ، ئۇنىڭ ئىسمى مۇنارنىڭ بىر قوۋزىقىغا ئويۇلغان. مۇنارنىڭ بىناكارى ئۇستا بەقا بولۇپ ، كېيىن ئۇ مۇنارنىڭ يېنىغا 45 مېتىر دەپنە قىلىنغان. بىناكارنىڭ ۋەسىيىتىدە ، ئەگەر بىر كۈنى مۇنارنى چېقىۋەتمەكچى بولسا ، ئۇنىڭ قەبرىسى بېشىغا چۈشۈپ كەتكەچكە ، ئۇنىڭ قەبرىسى چۈشۈش نۇقتىسىدا كولانغانلىقىنى ئارزۇ قىلغان. رىۋايەتكە قارىغاندا ، ئالاباستېر ۋە تۆگە سۈتى بىلەن مۇنارنىڭ ئۇلىنى سالغان ئۇستا قۇرۇلۇشچى بىر مەزگىل غايىب بولغان. ئىككى يىلدىن كېيىن ، بۇ قۇرۇلۇش چىداملىق بولغاندا ، ئۇ مۇنارنى تاماملاشقا باشلىغان.

مۇنار ھەر خىل دەۋرلەردە ھەر خىل ئىقتىدارلارنى ئورۇندىدى. ئۇ بىر مەزگىل كۆزىتىش مۇنارى سۈپىتىدە ئىشلىتىلگەن ، بىر مەزگىل دىنىي پائالىيەت قىلغان ، بولۇپمۇ مۇنارنىڭ يېنىدىكى كالان مەسچىتى ئۈچۈن دۇئا قىلىش ئۈچۈن. ئۇ يەنە يېقىن رايوندىكى ئاھالىلەرگە ھۆكۈمدارلارنىڭ پەرمانى ۋە باشقا ۋەقەلەرنى ئېلان قىلىش ئۈچۈنمۇ ئىشلىتىلگەن.

1924-يىلى ، تامنىڭ كىچىك بىر قىسمى ۋە مۇنارنىڭ ستالاكتلىرى ئەسلىگە كەلتۈرۈلدى. 1960-يىلى ئوچىل بوبومورودوفنىڭ تۆھپىسى بىلەن مۇنارنىڭ ئۇلى بولغان يەر ئاستى قىسمى رېمونت قىلىنىپ كۈچەيتىلدى. 1997-يىلى ، بۇخارا قۇرۇلغانلىقىنىڭ 2500 يىللىقىدا ، مۇنار ئەڭ ياخشى ھۈنەرۋەنلەر تەرىپىدىن رېمونت قىلىنىپ ئەسلىگە كەلتۈرۈلدى. كېيىنكى يىللاردا مۇناردا كىچىك ئەسلىگە كەلتۈرۈش خىزمەتلىرى ئېلىپ بېرىلدى.

رەسىملە ر