ھىندى-ياۋروپا تىل سېستىمىسى

UYGHURCHE, [[{{{2}}}|УЙҒУРЧӘ]]

ھىندى-ياۋروپا

تارقىلىشى	16. ئەسردىن بۇرۇن ياۋروپا ۋە جەنۇبىي، ئوتتۇرا ۋە غەربىي جەنۇبىي ئاسىيادا؛ بۇگۈن دۇنيا مىقياسىدا كەڭ تارقالغان.
تېگى نۇڧۇسى	نۇھ ئوغلى ھامنىڭ ئەۋلادلىرى تەخمىنەن 2.5 مىلىياردنىڭ ئانا تىلى
تارماقلىرى	ئاناتولىيە تىللىرى ئالبان تىلى بالتىق تىللىرى گېرمان تىللىرى ئەرمەنىچە ھېلېنىك تىللارى ھىندۇ-ئارىئان تىللىرى ئىران تىللىرى ئىتالىك ئائىلىسى كېلت تىللىرى سىلاۋىيان تىللىرى توخار تىللىرى
يېزىغى	لاتىن ئەلىڧبەسى سانسىكرىت ئەلىڧبەسى گرېك ئەلڧبەسى
تىل كودلىرى	ISO 639-2 ine

ھىندى-ياۋروپا تىل سېستىمىسى، دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ تىل سېستىمىسىدۇر. يۈزلەرچە تىل ۋە لەھچىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. دۇنيادا 2.5 مىلىياردتىن زىيادە كىشىنىڭ ئانا تىلى ھىندى - ياۋروپا تىل سېستىمىسىغا تەۋە بىر تىلدۇر. ياۋروپانىڭ ئەڭ چوڭ تىللىرى، جەنۇبىي ۋە غەربىي ئاسىيا تىللىرى، شىمالىي ۋە جەنۇبىي ئامېرىكا ۋە ئوكيانۇسىيەدە ئەڭ كۆپ سۆزلىشىلىدىغان تىللار ھىندى ياۋروپا تىللىرىدۇر.

لشۇناسلار، ھىندى - ياۋروپا تىللىرىنىڭ ئانا ھىندى - ياۋروپا تىلى دېيىلىدىغان بىر تىلدىن كەلگەنلىكىنى ئىلگىرى سۈرمەكتەدۇر. بۇ تىل ئەسلىدە ياۋرو-ئاسىيادا بىر يەرلدە ئىشلىتىلەتتى، ئەمما بۇگۈن يەريۈزىنىڭ ھەر يېرىدە سۆزلىشىلمەكتە.

ھىندى - ياۋروپا تىل سېستىمىسى كۈنىمىزدە دۇنيادا سۆزلىشىلىدىغان 20 تىلدىن 12 سى ھىندى - ياۋروپا تىل گۇرۇبىغا ئائىتتۇر. بۇلار ئىنگىلىزچە، ئىسپانچە، ھىندىچە، پورتۇگالچە، بېنگالچە، رۇسچە، نېمىسچە، ڧرانسۇزچە، ماراتى، ئىتالىيانچە، پەنجاپچە ۋە ئوردۇچە قاتارلىقلار.

ئېتمولوگىيىسى

Thomas Young (توماس ياڭ) 1813- يىلى بۇ تىل سېستىمىسىنىڭ غەربىي ياۋروپادىن شەرقىي شىمال ھىندىستانغا ئۇزانغان جۇغراڧىي بۈيۈكلىكى ۋەجىدىن "ھىندى-ياۋروپا" ئاتالغۇسى ھىندى + ياۋروپادىن تۈرلەنگەن.

تارماقلىرى

ئالبانچە
ئالبانىيە ۋە كوسوۋۇادا سۆزلىشىلىدۇ.

ئاناتولىيە تىللىرى
ھىندى-ياۋروپا تىللىرىنىڭ ئەڭ كونا ۋە ئەڭ بالدۇر يوقىلىپ كەتكەن لەھچىلىرى.

بالتىق تىللىرى

لېتۋانچە، لاتۋىيەچە

گېرمان تىللىرى

غەربىي گېرمان تىللىرى

ئىنگلىزچە دۇنيادا 410 مىلىيون كىشىنىڭ ئانا تىلى ۋە 53 ئەلنىڭ رەسمىي تىلىدۇر.

نېمىسچە دۇنيادا 95 مىلىيون كىشىنىڭ ئانا تىلى، گوللاندىيەچە 23 مىلىيوننىڭ ئانا تىلى، ئاڧرىقآنسچە 16 مىلىيوننىڭ ئانا تىلى، يىدىشچە 3 مىلىيوننىڭ ئانا تىلى.

شىمالىي گېرمان تىللىرى

ئىسكاندىناۋ تىللىرى دەپ بىلىنىگەن بۇ تىللار جەمئىي 22 مىلىيون كىشى تەرپىدىن قوللىنىلماقتا. ئىسكاندىناۋ تىللىرى شۋېتچە، دانيەچە، نۇرۋېگىيەچە، ئىسلاندىيەچە قاتارلىقلار.

ئەرمەنچە

ئەرمەنىستان ۋە رۇسىيە، ئا ق ش، ڧرانسىيە ۋە باشقا دۇنيا ئەللىرىدە ياشىغۇچى ئەرمەنىي ئاز سانلىقلار تەرىپدىن قوللىنىلىدۇ، تەخمىنەن 5 مىلىيون كىشى.

ھىندى-ئىران تىللىرى

ئىنرانىي تىللەر

بۇ ئائىلە شەرقىي ۋە غەربىي ئىرانىي تىللار دەپ ئىككى تارققا ئايرىلىدۇ. ئىران ۋە ئەتراپىدا 90 مىلىيوندىن كۆپرەك كىشى تەرىپىدىن سۆزلىشىلىدۇ.

غەربىي گرۇپىغا ئائىت تىللار ڧارسچە، كۇردچە، تاجىكچە، زازاچە
شەرقىي گرۇبىغا ئائىت تىللار: ئوسېتچە ۋە پەشتۇچە

ھىندى تىللىرى

ھىندىچە (333 مىلىيون كىشى)، بېنگالچە (195 مىلىيون كىشى)، ئوردۇچە (104 مىلىيون كىشى)، پەنجابچە (88 مىلىيون كىشى)، سانسىكرىتچە، پالىچە، رومانچە، نېپالچە.

ئىتالىك تىللەر

رومەن تىللىرى

دۇنيادا 600 مىلىيون كىشى تەرىپدىن سۆزلىشىلىدۇ. ئاساسلىق رومەن تىللىرى ڧرانسۇزچە، ئىسپانچە، ئىتاليانچە، پورتۇگالچە، رۇمەنىچە، كاتالانچە، ئوكسىتانچە، كورسىكاچە ۋە ئارپىتانچە قاتارلىقلار.

لاتىنو-ڧالىسكان تىللار

لاتىنچە، ئۇمبرىيانچە، ئوسكانچە، ڧالىسكانچە قاتارلىقلار.

كېلت تىللىرى

دۇنيادا 1.5 مىلىيون كىشى تەرىپىدىن قوللىنىلىدۇ. ئاساسلىق كېلت تىللىرى برېتونچە، گالچە، ئىرلاندىيەچە، شوتلاندىيەچە، كەرنەۋىتچە، مانكسچە قاتارلىقلار.

سىلاۋىيان تىللىرى

دۇنيادا 250 مىلىيوندىن ئارتۇق كىشى سلاۋ تىللىرىدا سۆزلىشىدۇ.

شەرقىي سىلاۋىيان تىللىرى

رۇسچە، ئۇكرائىنچە، بېلرۇسچە

غەربىي سىلاۋىيان تىللىرى