ئارىشاڭ ناھىيىسى

ئورنى Wikipedia
ئارىشاڭ ناھىيىسى

ئارىشاڭ ناھىيىسى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى دائىرىسى ئىچىدىكى بىر ناھىيە بۇلۇپ مەمۇرى جەھەتتىن بۆرتالا موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستىتىگە قارايدۇ. ئارىشاڭنىڭ يەر مايدانى 5،900 كۇۋادىرات كىلومەتەر بولۇپ 2002-يىلدىكى سىتاتىسكىگا ئاساسلاڭاندا، ئۇنىڭ نۇپۇسى 70،000.

تارىخ[تەھرىرلەش]

ئارشاڭ ناھىيىسى تەۋەسىدە ئارشاڭ بولغانلىقىدىن ئارشاڭ دەپ ئاتالغان. خەن سۇلالىسى دەۋرىدە ئۇسۇنلارنىڭ يېرى بولغان. سۈي، تاڭ سۇلالىسى دەۋرىدە تۈركلەرگە قارىغان. چىڭ سۇلالىسى دەۋرىدە ئىلى سالغۇتىغا قاراشلىق چاغار موڭغۇل لەشكىرى سول قاناتنىڭ بوز يەر ئۆزلەشتۈرىدىغان يېرى بولغان. مىنگونىڭ 27 - يىلى (1938 - يىلى) ئارشاڭ باشقۇرۇش ئىدارىسى تەسىس قىلىنىپ، ئىلى مەمۇرىي رايونىغا قارىغان، مىنگونىڭ 31 - يىلى (1942 - يىلى) دەرىجىسىنى ئۆستۈرۈپ ناھىيە تەسىس قىلىنغان. 1954 - يىلى ئىلى ۋالىي مەھكىمىسىدىن بۆرتالا موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستىغا ئايرىپ بېرىلگەن.

جۇغراپىيە[تەھرىرلەش]

ئارشاڭ ناھىيىسى غار ئويمانلىق غەربىي چېتىگە، بۆرتالا دەرياسىنىڭ يۇقىرى ئېقىنىغا جالاشقان. شەرقتىن بورتالا شەھىرى بىلەن جەنۇبتىن قورغاس ناھىيىسى بىلەن تۇتىشىدۇ. غەرب ۋە شىمال تەرەپتىن قازاقىستان بىلەن چېرگىلىنىدۇ (چېگرا لىنىيىسىنىڭ ئۇزۇنلۇقى 275 كىلومېتىر). شەرقتىن غەربكىچە بولغان ئۇزۇنلۇقى 139.4 كىلومېتىر، شىمالدىن جەنۇبقىچە بولغان كەڭلىكى 64.8 كىلومېتىر، ئومۇمىي يەر مەيدانى 5663.7 كۋادرات كىلومېتىر. بۇ ناھىيىگە 2 بازار، 4 يېزا، 46 كەنت ئاھالە كومىتېتى قارايدۇ. تەۋەسىدە ئىلشەپچىقىرىش - قۇرۇلۇش بىڭتۇەنى يېزا ئىگىلىك 5 - شىسىنىڭ 2 تۇەن - مەيدانى ۋە ئاپتونوم رايونغا بىۋاسىتە قارايدىغان بىر ئورمانچىلىق مەيدانى بار. ناھىيە بازىرىنىڭ ئۈرۈمچى شەھىرى بىلەن ئارىلىقى 613 كىلومېتىر. 1995 يىلىنىڭ ئاخىرىدىكى ئومۇمىي نوپۇسى 72 مىڭ 800، بۇنىڭ ئىچىدە موڭغۇللار 14.76% نى، خەنزۇلار 61.81% نى، باشقا مىللەتلەر 23.43% نى تەشكىل قىلىدۇ.

ناھىيىنىڭ جەنۇبىي، غەربىي، شىمالىنى تاغ قورشاپ تۇرىدۇ. بۇنىڭ ئىچىدە تاغ يېرى ۋە ئېدىرلىق 70.5% نى، تۈزلەڭلىك 25.6% نى، سۇ يۈزى 3.9% نى ئىگىلەيدۇ. بورتا دەرياسى ناھىيىدىكى بىردىنبىر دەريا ھېسابلىنىدۇ، يەر يۈزىدىكى سۇ بايلىقى مىقدارى 928 مىليون كۇب مېتىر، تۈزلەڭلىك راونلارنى تەمىنلەيدىغان يەر ئاستى سۈيى مىقدارى 340 مىليون كۇب مېتىر. ياۋايى ھايۋانات بايلىقىدىن يىلپىز، قارا تايغان بۇغا، قوڭۇر ئېيىق، ئارقار، تاغ ئۆچكىسى، ئاق بوغۇز بۆكەن، ئۇلار، شىنجاڭ شىمال سۈلەيسۈنى قاتارلىقلار بار. ياۋا دورا ئۆسۈملۈك بايلىقىدىن سوغىگۈ، چاكاندا، چوڭ يوپۇرماقلىق جىنتىيانا، ئەڭلىك ئوت، قان تېپەر، قار لەيلىسى قاتارلىقلار بار. ھازىرغىچە بايقالغان قېزىلما بايلىقلاردىن تۆمۈر، ، مىس، ئاليومىن، سىنك، قەلەي، نىئوبىې، تانتال، لىتې، چرىمتال قاتارلىقلار بار. ئارشاڭ ناھىيىسى مۆتىدىل بەلۋاغ يېرىم قۇرغاق ئىقلىم رايونىغا كىرىدۇ. يىللىق ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇراىسى 3.7℃، ئەڭ يۇقىرى تېمپېراتۇرىسى 32.2℃، ئەڭ تۆۋەن تېمپېراتۇرىسى - 35.9℃. كۈننىڭ يىللىق ئوتتۇرىچە چۈشۈش ۋاقتى 2869.2℃ سائەت. 10℃ يىغىندا تېمپېراتۇرىسى 2395.4℃، قىروسىز مەزگىلى 138 كۈن. يىللىق ئوتتۇرىچە ھۆل - يېغىن مىقدارى 201.6 مىللىمېتىر، سۇنىڭ ئوتتۇرىچە پارغا ئايلىنىش مىقدارى 1558.1 مىللىمېتىر. يىللىق ئوتتۇرىچە ئۈنۈملۈك شامال ئېنېرگىيىسى ھەر كۋادرات مېتىر يەرنىڭ 360 كىلوۋات سائەت. ئارشاڭ ناھىيىسى چارۋىچىلىقنى ئاساس قىلىپ، چارۋىچىلىق بىلەن دېھقانچىلىقنى بىرلەشتۈرگەن ناھىيە. ھازىرقى تېرىلغۇ يەر كۆلىمى 18 مىڭ 700 گېكتار ( 281 مىڭ مو)، ئورمان كۆلىمى 60 مىڭ 200 گېكتار (903 مىڭ مو)، ئوتلاق كۆلىمى 412 مىڭ 800 گېكتار (6 مىليون 192 مىڭ مو)، يەنە دېھقانچىلىق قىلىشقا باب كېلىدىغان 17 مىڭ 200 گېكتار (258 مىڭ مو) قاقاس يېرى بار، چارۋىچىلىقتا قوي ئاساس قىلىنىدۇ. كالا، ئات، ئۆچكە بەلگىلىك سالماقنى ئىگىلەيدۇ. چارۋا مەھسۇلاتلىرىدىن قوي يۇڭى، تىۋىت، تۆگە يۇڭى قاتارلىقلار بار. دېھقانچىلىق مەھسۇلاتلىردىن بۇغداي، مايلىقدان، قىزىلچا، كۆممىقوناق قاتارلىقلار بار. سانائىتىدىن ئاشلىق، ماي، يېمەكلىك پىششىقلاپ ئىشلەش، ئېلېكتر ئېنېرگىيىسى قاتارلىقلار بار.

مەمۇرىي رايون[تەھرىرلەش]

ئىقتىساد[تەھرىرلەش]

ئاساسىي قۇرۇلۇش[تەھرىرلەش]

ئارشاڭ ناھىيىسىنىڭ ئۇل مۇئەسسەسەلىرى پەيدىنپەي مۇكەممەللەشمەكتە. بۆرتالا دەرياسىنىڭ جەنۇبىي شىمالى قىرغىقىدىكى ئىككى ئاسفالىت يول خارابۇخ بازىرىدا تۇتىشىدۇ. ناھىيىدىن بۆرتالا شەھىرىگە بارىدىغان تاشيول بارلىق يېزا، بازارلارغا تۇتىشىدۇ. ھازىر 0030 پروگراممىلىق تېلېفون پۈتۈن مەملىكەت بىلەن تورلاشتۇرۇلدى.

نۇپوس ئىستاتىستىكا[تەھرىرلەش]

تەربىيە[تەھرىرلەش]

ساياھەتچىلىك[تەھرىرلەش]

مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرى ۋە مەنزىرىلىك مەشھۇر جايلاردىن يىتپېرخە قەدىمكى شەھىرى، ئىكسۇم بۇتخانىسى، قەدىمكى تاش سىزما، تاش ئويما، تاش ئادەم، قەدىمكى قەبرىلەر شۇنىڭدەك بۆگدۆر ئارشىڭى، ئوتوگىسەر ئارشىڭى، ئارشات ئارشىڭى قاتارلىقلار بار. بۆگدۆر ئارشىڭى مەشھۇر داۋالىنىش ئورنى.

مائارىپ[تەھرىرلەش]

تەنھەرىكەت يىغىنى[تەھرىرلەش]

سىرتقى ئۇلاش[تەھرىرلەش]

شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى

(مەركەز: ئۈرۈمچى)

مەمۇرىي رايون ئىسمى شەھەر | ناھىيە | ئاپتونوم ناھىيە
ئۈرۈمچى شەھىرى: تەڭرىتاغ رايونى | سايباغ رايونى | يېڭىشەھەر رايونى | بۇلاقتاغ رايونى | تۇدۇڭخابا رايونى | كۆكتاغ رايونى | داۋانچىڭ رايونى | ئۈرۈمچى ناھىيىسى
قاراماي شەھىرى: قاراماي رايونى | مايتاغ رايونى | جەرەنبۇلاق رايونى | ئورقۇ رايونى
تۇرپان شەھىرى: قاراھوجا رايونى | توقسۇن ناھىيىسى | پىچان ناھىيىسى
قۇمۇل شەھىرى: ئىۋىرغول رايونى | ئارا تۈرۈك ناھىيىسى | باركۆل قازاق ئاپتونوم ناھىيىسى
خوتەن ۋىلايىتى: خوتەن شەھىرى | خوتەن ناھىيىسى | قاراقاش ناھىيىسى| گۇما ناھىيىسى | لوپ ناھىيىسى | چىرا ناھىيىسى | كېرىيە ناھىيىسى | نىيە ناھىيىسى
قەشقەر ۋىلايىتى: قەشقەر شەھىرى | كونا شەھەر ناھىيىسى | يېڭىشەھەر ناھىيىسى | يېڭىسار ناھىيىسى | يەكەن ناھىيىسى | پوسكام ناھىيىسى | قاغىلىق ناھىيىسى | مەكىت ناھىيىسى | يوپۇرغا ناھىيىسى | پەيزاۋات ناھىيىسى | مارالبېشى ناھىيىسى | تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى
ئاقسۇ ۋىلايىتى: ئاقسۇ شەھىرى | كۇچار شەھىرى | ئونسۇ ناھىيىسى | شايار ناھىيىسى | باي ناھىيىسى | ئاۋات ناھىيىسى | كەلپىن ناھىيىسى | توقسۇ ناھىيىسى | ئۇچتۇرپان ناھىيىسى
قىزىلسۇ قىرغىز ئاپتونوم ئوبلاستى: ئاتۇش شەھىرى | ئاقتو ناھىيىسى | ئۇلۇغچات ناھىيىسى | ئاقچى ناھىيىسى
بايىنغولىن موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستى: كورلا شەھىرى | خېجىڭ ناھىيىسى | لوپنۇر ناھىيىسى | خوشۇت ناھىيىسى | چەرچەن ناھىيىسى | باغراش ناھىيىسى | بۈگۈر ناھىيىسى | چاقىلىق ناھىيىسى | يەنجى خۇيزۇ ئاپتونوم ناھىيىسى
سانجى خۇيزۇ ئاپتونوم ئوبلاستى: سانجى شەھىرى | فۇكاڭ شەھىرى | گۇچۇڭ ناھىيىسى | ماناس ناھىيىسى | جىمىسار ناھىيىسى | قۇتۇبى ناھىيىسى | مورى قازاق ئاپتونوم ناھىيىسى
بورتالا موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستى: بورتالا شەھىرى | جىڭ ناھىيىسى | ئارىشاڭ ناھىيىسى
ئاپتونوم رايونغا بىۋاستە

قاراشلىق رايونلار:

شىخەنزە شەھىرى | ۋۇجياچۈ شەھىرى | بەيتۈن شەھىرى | قوشئۆگۈز شەھىرى | كۆكدالا شەھىرى

ئارال شەھىرى | تۇمشۇق شەھىرى | باشئەگىم شەھىرى | قۇرۇمقاش شەھىرى | يېڭى يۇلتۇز شەھىرى

ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاستى:
ئوبلاستقا بىۋاستە قاراشلىق رايونلار: غۇلجا شەھىرى | قورغاس شەھىرى | كۈيتۇن شەھىرى | غۇلجا ناھىيىسى | قورغاس ناھىيىسى | نىلقا ناھىيىسى | كۈنەس ناھىيىسى | توققۇزتارا ناھىيىسى | تېكەس ناھىيىسى | موڭغۇلكۈرە ناھىيىسى | چاپچال شىبە ئاپتونوم ناھىيىسى
تارباغاتاي ۋىلايىتى: چۆچەك شەھىرى | شىخۇ شەھىرى | ساۋەن شەھىرى | چاغانتوقاي ناھىيىسى | دۆربىلجىن ناھىيىسى | تولى ناھىيىسى | قوبۇقسار موڭغۇل ئاپتونوم ناھىيىسى
ئالتاي ۋىلايىتى: ئالتاي شەھىرى | بۇرچىن ناھىيىسى | قابا ناھىيىسى | جېمىنەي ناھىيىسى | بۇرۇلتوقاي ناھىيىسى | كۆكتوقاي ناھىيىسى | چىڭگىل ناھىيىسى