قىزىلسۇ قىرغىز ئاپتونوم ئوبلاستى

ئورنى Wikipedia
قىزىلسۇ قىزغىز ئاپتونوم ئوبلاستى

克孜勒苏柯尔克孜自治州.Kizilsu Kyrgyz Autonomous Prefecture

قىزىلسۇنىڭ خەرىتىدىكى ئورنى
مەمۇرىي رايون شەكلى ئاپتونوم ئوبلاست
ئاپتونوم رايون شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى
مىللەتلەر ئۇيغۇر، قىرغىز
تىللار ئۇيغۇرچە قىرغىزچە
شەھەر سانى 1 دانە
ناھىيە سانى 3 دانە
نوپۇسى (2015-يىل) 596,064 [1]
يەر مەيدانى 70،916.33 كۋادرات كىلومېتىر
ۋاقىت رايونى UTC+6 (ئۈرۈمچى ۋاقتى)
تېلېفون رايون نومۇرى 908(0)86+
ماشىنا تاختا نومۇرى 新P

قىزىلسۇ قىرغىز ئاپتونوم ئوبلاستى (ئۇيغۇر لاتىن يېزىقى:Qizilsu Qirghiz Aptonom Oblasti)بولسا شىنجاڭ دىكى بىر ئاپتونوم ئوبلاست، غەربىدىكى پامىر ئېگىزلىكىگە جايلاشقان. ئۇنىڭ شەرق تەرىپى ئاقسۇ ۋىلايىتى بىلەن، جەنۇب تەرىپى قەشقەر ۋىلايىتى بىلەن تۇتىشىدۇ، غەرب ۋە غەربىي شىمال تەرىپى ئايرىم ئايرىم ھالدا تاجىكىستان، قىرغىزىستان بىلەن چېگرىلىنىدۇ (چېگرا لىنىيىسىنىڭ ئۇزۇنلۇقى بىر مىڭ 154 كىلومېتىر). شەرقتىن غەربكىچە بولغان ئۇزۇنلۇقى 500 نەچچە كىلومېتىر، جەنۇبتىن شىمالغىچە بولغان كەڭلىكى 140 نەچچە كىلومېتىر، ئومۇمىي يەر مەيدانى 67 مىڭ 300 كۋادرات كىلومېتىر. ئوبلاست مەركىزىي ئاتۇش شەھىرى، شەھەر رايونىنىڭ ئۈرۈمچى شەھىرى بىلەن بولغان ئارىلىقى بىر مىڭ 428 كىلومېتىر.

مەمۇرىي رايون[تەھرىرلەش]

قىزىلسۇ قىرغىز ئاپتونوم ئوبلاستى قارمىقىدا 1 شەھەر ۋە 3 ناھىيە بار بولۇپ، ئۇلار تۆۋەندىكىچە:

قىزىلسۇ قىرغىز ئاپتونوم ئوبلاستى خەرىتىسى
نومۇرى ئىسمى ئۇيغۇر لاتىن يېزىقى

دا يېزىلىشى

ئىنگلىزچە ئىسمى خەنزۇچە ئىسمى يېزا بازار سانى نوپۇسى(مىڭ) يەر مەيدانى(km2)
1 ئاتۇش شەھىرى Atush Shehiri Atush City 阿图什市 9 269.3 15,697.78
2 ئاقتو ناھىيىسى Aqto Nahiyisi Aqto County 阿克陶县 13 221.5 24,555.06
3 ئاقچى ناھىيىسى Aqchi Nahiyisi Aqchi County 阿合奇县 6 44.7 11,545.38
4 ئۇلۇغچات ناھىيىسى Ulughchat Nahiyisi Ulughchat County 乌恰县 11 60.6 19,118.11

ئىزاھات:

يەر تۈزۈلۈشى[تەھرىرلەش]

يەر تۈزۈلۈشى ناھايىتى مۇرەككەپ بولۇپ، تاغلىق رايون 90% تىن كۆپرەكىنى ئىگىلەيدۇ. قىزىلسۇ دەرياسى، توشقان دەرياسى، بوغاز دەرياسى، چاقماق دەرياسى، گەز دەرياسى قاتارلىق ئالتە چوڭ سۇ سىستېمىسى بار، يەر ئۈستى بايلىقى ئالتە مىليارد 250 مىليون كۇب مېتىر. تۈزلەڭلىك رايونلىرى تەمىنلەيدىغان يەر ئاستى سۈيى مىقدارى 552 مىليون كۇب مېتىر. ياۋايى ھايۋانات بايلىقىدىن ئاسلىقى يىلپىز، غولجا (ئارقار)، ئۇلار قاتارلىقلار با. بايقالغان قېزىلما بايلىقىدىن ئاساسلىقى كۆمۈر، ئالتۇن، كۈمۈش، مىس، تۆمۈر، مانگان، خروم، قوغۇشۇن، سىنك، قەلەي، نىكېل، كۇبالىت، ۋۇلفىرام، مولىبدېن، ۋانادىي، تىتان، لىتىي، بېرىللىي، نىئوبىي، تانتال، ستررونتسىي، ئۇران قاتارلىقلار بار.

ئىقلىمى[تەھرىرلەش]

قىزىلسۇ قىرغىز ئاپتونوم ئوبلاستى مۆتىدىل بەلۋاغ ئىللىق مۆتىدىل بەلۋاغ قۇرغاق ئىقلىم رايونىغا كىرىدۇ. يىللىق ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇرىسى 6.2℃ - 12.9℃؛ ئەڭ يۇقىرى تېمپېراتۇرىسى 41.2℃، ئەڭ تۆۋەن تېمپېراتۇرىسى - 32.4℃. تۈزلەڭلىك رايونلىرىدا كۈننىڭ يىللىق ئوتتۇرىچە چۈشۈش ۋاقتى 2750 سائەتتىن 3000 سائەتكىچە. 10℃جۇغلانما تېمپېراتۇرىسى 4000℃ تىن كۆپرەك. قىروسىز مەزگىلى 260 كۈن ئەتراپىدا، يىللىق ئوتتۇرىچە ھۆل - يېغىن مىقدارى تاغلىق رايونلىرىنىڭ 120 - 260 مىللىمېتىر، تۈزلەڭلىك رايونلىرىنىڭ 60 - 120 مىللىمېتىر؛ سۇنىڭ يىللىق ئوتتۇرىچە پارغا ئايلىنىش مىقدارى 2400 - 3200 مىللىمېتىر.

يېزا ئىگىلىكى[تەھرىرلەش]

ئوبلاستىنىڭ دېھقانچىلىق، چارۋىچىلىقنى تەرەققىي قىلدۇرۇش شارائىتى بىرقەدەر ياخشى. ھازىر بار تېرىلغۇ يەر كۆلىمى 40 نەچچە مىڭ گېكتار ( 600 مىڭ مو)، ئورمان كۆلىمى 577 مىڭ 600 گېكتار (سەككىز مىليون 664 مىڭ مو)، وتلاق كۆلىمى ئۈچ مىليون 400 مىڭ گېكتار (51 مىليون مو). ئاساسلىق دېھقانچىلىق مەھسۇلاتلىرىدىن بۇغداي، شال، كېۋەز، كۆممىقوناق، مايلىق دان، قوغۇن - تاۋۇز، مېۋە - چېۋە قاتارلىقلار بار. ئەنجۈر، ئانار ۋە موناقى ئۈزۈمى ئالاھىدە مەھسۇلاتى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. ئاساسلىق چارۋىسىدىن قوي، قوتاز، كالا، ئات قاتارلىقلار بار. سانائىتىدىن ئاساسلىقى كان قېزىش، ئېلېكتر ئېنېرگىيە، ئاشلىق - ماي پىششىقلاپ ئىشلەش قاتارلىقلار بار.

ئىقتىسادى[تەھرىرلەش]

قىزىلسۇ قىرغىز ئاپتونوم ئوبلاستىنىڭ ئۇل مۇئەسسەسەلىرى كۆرۈنەرلىك ياخشىلاندى. دۆلەت تاشيولىنىڭ 314 - لىنىيىسى ئوبلاستىنى كېسىپ ئۆتۈپ، جەنۇبتا قەشقەر شەھىرىگە، شىمالدا ئاقسۇ، ئۈرۈمچى شەھىرىگە بارىدۇ. پروگراممىلىق تېلېفون، كۆچمە تېلېفون، گۇرۇپپىلاشتۇرۇلغان كومېتاتور سىفىرلىق ئالاقىلىشىش قاتارلىق ئالاقە ئۈسكۈنلىرى ئارقا - ئارقىدىن ئىشلىتىلىشكە باشلىدى، ئوبلاستنىڭ شىمالىي چېگرىسىغا جايلاشقان. قىرغىزىستانغا ئېچىۋېتىلگەن تورغات ئېغىزى دۆلەتنىڭ بىرىنچى دەرىجىلىك سودا ئېغىزى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. بۇ ئوبلاستنىڭ ساياھەت بايلىقى ناھايىتى مول. ئاساسلىق مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىدىن ۋە تەبىئىي داڭلىق مەنزىرىلىك جايلىرىدىن خەن سۇلالىسى دەۋرىدە ياسالغان داڭلىق ئۈچ مىراۋان غارى، سۇلتان سۇتۇق بۇغراخان مازارى، سۇلى دۆلىتى ۋە قارا خانىيلار پادىشاھلىقى ئوردىسى خارابىسى، گەزئۆتەڭ خارابىسى، قاراكۆل، بۇلۇڭ كۆل، مۇزتاغ چوققىسى (كونىلار مۇزتاغ ئاتىسى دەپ ئاتىغان)، قوڭۇر چوققىسى (كونىلار مۇزتاغ مەلىكىسى دەپ ئاتىغان) قاتارلىقلار بار.

ساياھەتچىلىكى[تەھرىرلەش]

مائارىپى[تەھرىرلەش]

مەنبەلەر[تەھرىرلەش]

  1. "ئاپتونوم رايونلۇق سىتاتىستىكا ئىدارىسىنىڭ 2017-يىلىلىق نوپۇش سىتاتىستىكا جەدۋىلى". Archived from the original on 2017-10-11. Retrieved 2018-04-26.

سىرتقى ئۇلانمىلار[تەھرىرلەش]

شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى

(مەركەز: ئۈرۈمچى)

مەمۇرىي رايون ئىسمى شەھەر | ناھىيە | ئاپتونوم ناھىيە
ئۈرۈمچى شەھىرى: تەڭرىتاغ رايونى | سايباغ رايونى | يېڭىشەھەر رايونى | بۇلاقتاغ رايونى | تۇدۇڭخابا رايونى | كۆكتاغ رايونى | داۋانچىڭ رايونى | ئۈرۈمچى ناھىيىسى
قاراماي شەھىرى: قاراماي رايونى | مايتاغ رايونى | جەرەنبۇلاق رايونى | ئورقۇ رايونى
تۇرپان شەھىرى: قاراھوجا رايونى | توقسۇن ناھىيىسى | پىچان ناھىيىسى
قۇمۇل شەھىرى: ئىۋىرغول رايونى | ئارا تۈرۈك ناھىيىسى | باركۆل قازاق ئاپتونوم ناھىيىسى
خوتەن ۋىلايىتى: خوتەن شەھىرى | خوتەن ناھىيىسى | قاراقاش ناھىيىسى| گۇما ناھىيىسى | لوپ ناھىيىسى | چىرا ناھىيىسى | كېرىيە ناھىيىسى | نىيە ناھىيىسى
قەشقەر ۋىلايىتى: قەشقەر شەھىرى | كونا شەھەر ناھىيىسى | يېڭىشەھەر ناھىيىسى | يېڭىسار ناھىيىسى | يەكەن ناھىيىسى | پوسكام ناھىيىسى | قاغىلىق ناھىيىسى | مەكىت ناھىيىسى | يوپۇرغا ناھىيىسى | پەيزاۋات ناھىيىسى | مارالبېشى ناھىيىسى | تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى
ئاقسۇ ۋىلايىتى: ئاقسۇ شەھىرى | كۇچار شەھىرى | ئونسۇ ناھىيىسى | شايار ناھىيىسى | باي ناھىيىسى | ئاۋات ناھىيىسى | كەلپىن ناھىيىسى | توقسۇ ناھىيىسى | ئۇچتۇرپان ناھىيىسى
قىزىلسۇ قىرغىز ئاپتونوم ئوبلاستى: ئاتۇش شەھىرى | ئاقتو ناھىيىسى | ئۇلۇغچات ناھىيىسى | ئاقچى ناھىيىسى
بايىنغولىن موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستى: كورلا شەھىرى | خېجىڭ ناھىيىسى | لوپنۇر ناھىيىسى | خوشۇت ناھىيىسى | چەرچەن ناھىيىسى | باغراش ناھىيىسى | بۈگۈر ناھىيىسى | چاقىلىق ناھىيىسى | يەنجى خۇيزۇ ئاپتونوم ناھىيىسى
سانجى خۇيزۇ ئاپتونوم ئوبلاستى: سانجى شەھىرى | فۇكاڭ شەھىرى | گۇچۇڭ ناھىيىسى | ماناس ناھىيىسى | جىمىسار ناھىيىسى | قۇتۇبى ناھىيىسى | مورى قازاق ئاپتونوم ناھىيىسى
بورتالا موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستى: بورتالا شەھىرى | جىڭ ناھىيىسى | ئارىشاڭ ناھىيىسى
ئاپتونوم رايونغا بىۋاستە

قاراشلىق رايونلار:

شىخەنزە شەھىرى | ۋۇجياچۈ شەھىرى | بەيتۈن شەھىرى | قوشئۆگۈز شەھىرى | كۆكدالا شەھىرى

ئارال شەھىرى | تۇمشۇق شەھىرى | باشئەگىم شەھىرى | قۇرۇمقاش شەھىرى | يېڭى يۇلتۇز شەھىرى

ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاستى:
ئوبلاستقا بىۋاستە قاراشلىق رايونلار: غۇلجا شەھىرى | قورغاس شەھىرى | كۈيتۇن شەھىرى | غۇلجا ناھىيىسى | قورغاس ناھىيىسى | نىلقا ناھىيىسى | كۈنەس ناھىيىسى | توققۇزتارا ناھىيىسى | تېكەس ناھىيىسى | موڭغۇلكۈرە ناھىيىسى | چاپچال شىبە ئاپتونوم ناھىيىسى
تارباغاتاي ۋىلايىتى: چۆچەك شەھىرى | شىخۇ شەھىرى | ساۋەن شەھىرى | چاغانتوقاي ناھىيىسى | دۆربىلجىن ناھىيىسى | تولى ناھىيىسى | قوبۇقسار موڭغۇل ئاپتونوم ناھىيىسى
ئالتاي ۋىلايىتى: ئالتاي شەھىرى | بۇرچىن ناھىيىسى | قابا ناھىيىسى | جېمىنەي ناھىيىسى | بۇرۇلتوقاي ناھىيىسى | كۆكتوقاي ناھىيىسى | چىڭگىل ناھىيىسى